Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Israel har gått gjennom endå eit val, og framleis vantar innbyggjarane eit klart regjeringsalternativ. Hilde Henriksen Waage er professor i historie ved Universitetet i Oslo og arbeider med Israels historie.

– Gjev valet ei avklaring?

– Valet er berre ei ny stadfesting av kor djupt splitta det israelske samfunnet er. Men på mirakuløst vis overlever Likud og er det einaste partiet som klarer å stå fram som styringsdyktig. Dei fleste som røystar på Likud, held seg for nasen og misliker partiet sterkt. Det finst ikkje reelle og gode alternativ. Dei røystar Likud i mangel på noko anna. 

– Men igjen kan Benjamin Netanyahu overleva?

– Han kan spelet, han er ein meister i spelet. Han sluker kamelar lett som ingen annan dersom det kan halda han ved makta, som er det einaste som har noko å seia for han. I denne valkampen har han til og med flørta med den palestinske folkesetnaden inne i Israel, den gruppa som til vanleg er den største motstandaren hans. Alle middel vert tekne i bruk når Netanyahu skal vinna val.

– Er det vaksinesuksessen som forklarar at han truleg held fram som statsminister?

– No har dei hatt det fjerde valet på to år. Dei risikerer eit femte val om partia ikkje maktar å stabla eit styringsdyktig alternativ på beina. Men Netanyahu er her framleis. Argumenta han kjem med, er vekslande, det dei har til felles, er at dei handlar om at han er det einaste alternativet som statsminister. Denne gongen er det vaksinen. Dei føregåande gongene har det handla om at han er Donald Trumps og dimed USAs beste ven, og at han har skaffa fredsavtalar med arabiske land. Han tek dei argumenta som passar, opp av hatten. Han er djupt upopulær for måten han har handsama pandemien på, men så kan han visa til vaksinesuksessen. Argumenta skiftar, personen er den same.

– Det gjer namna også. Han allierer seg med stadig nye personar, personar som etter ei stund forsvinn, den eine etter den andre?

– Han er heilt utan skruplar. Slik sett har han korkje integritet eller ryggrad. Alt skal fremja det einaste målet, som er å halda seg ved makta. Alle andre ristar på hovudet over at dette er mogleg, men det er det. Han er ein comeback kid utan like, i runde etter runde. Når det er sagt, er det ikkje hans forteneste at resten av det politiske samfunnet ikkje maktar å laga eit reelt alternativ. Men det vi ser, er eit israelsk samfunn som har gått mange steg til høgre i den forstand at stadig fleire ynskjer eit rasistisk jødisk overherredøme. Det politiske spekteret har dei siste 20–30 åra gått stadig lenger i den retninga. Det som finst av sentrum, av Arbeidarpartiet og av venstresida er berre ein skugge av det det var i tidlegare tider.

– Men det verkar som om folk ikkje lenger orkar å snakka om politikk, eller tenkja på politikk i det heile?

– Eg er ofte i Israel. Du ser det klart mellom folk flest. Dei er så leie. Dei lid av politisk apati. Og når politikk fyrst vert debattert, er det ein skitentøyvask utan sidestykke. Vi snakkar om eit samfunn som var eit velfungerande demokrati for dei jødiske innbyggjarane, eit samfunn som hadde krasse, men gode politiske debattar. Det har runne ut i sanden, og vi sit att med eit utslite israelsk folk.

– Kvifor gjekk det slik? Snakkar vi om manglande demokratisk tradisjon hjå alle russarane som har kome?

– Det er altfor enkelt. Ser du attende til 1948, var Israel dominert av jødiske innvandrarar frå Europa, og det var svært få ultraortodokse der. Dei europeiske jødane vart den politiske overklassen som hadde teke med seg tradisjonane frå Vesten. Så kom jødane frå Midtausten, dei sefardiske, som kjende seg som ei politisk underklasse. Ein skulle tru at desse ville slutta opp om Arbeidarpartiet. Det gjorde dei ikkje. Store delar av dei som kom frå Midtausten, byrja å gå desse stega til høgre, og dei fekk langt fleire born enn dei europeiske jødane. Så kom den store innvandringa av russarar i 1990-åra. Desse to gruppene, saman med dei som er dårleg utdanna, utgjer kjernen av Likud-partiet og forklarar denne høgredreiinga. På toppen av det heile har vi ei blokk av ultraortodoske parti som støttar Netanyahu. Dei får enormt med born, og Netanyahu gjev dei det dei vil ha, som er unntak frå militærteneste og økonomisk støtte slik at dei slepp å arbeida. Dei er hata av alle andre, men dei får det som dei vil.

– Er demokratiet i fare?

– Eg er glad eg er historikar og ikkje spåkone. Det er særs vanskeleg å svara på det spørsmålet. Men det er ingen tvil om at dei fleste jødane definerer demokrati som det passar dei. Israel er ikkje og kjem ikkje til å verta eit demokrati i den forstand at éin person er éi røyst. Røysteretten er det største problemet for dei som vil annektera Vestbreidda. Då sluttar Israel heilt å vera ein demokratisk stat. For gjev dei palestinarane røysterett, sluttar Israel å vera eit sionistisk prosjekt for jødar. Vi er på full fart i den retninga. Det er brei semje om å utdefinera alle dei som bur i Aust-Jerusalem og på Vestbreidda. Men eg trur ikkje at Israel i nær framtid vil slutta å oppføra seg som eit demokratisk samfunn gjennom val. Det vi derimot kjem til å få, er stadig meir høgreekstreme leiarar.