Om eg har forstått det rett, vil denne statlege gåva også bli gjeven til alle nye «gutar og jenter» som fyller 60 år. Eg liker tanken.

I ti år eller meir har staten, når eit barn blir født, gjeve mora ein pakke med nyttige babyting. Til alle som byrjar på skulen, gjev staten eit sett med skuleting – kladdebok, linjal, blyantar og så bortetter. Og no, endeleg, vil innbyggjarar som når pensjonsalderen, få ein gratis smarttelefon.

Dette er eit logisk steg i Ukrainas digitaliseringspolitikk. Representantar for presidentkontoret var snøgge med å leggje til at leiarskapen i landet ville gjennomføre økonomiske og sosiale undersøkingar gjennom denne smarttelefonen. Det er alt mogleg å installere appen Diya («handling») på telefonen, der du kan få ut ulike dokument.

Denne appen er blitt navlestrengen mellom staten og individet. Du kan laste opp ein elektronisk versjon av passet ditt, førarkortet, ulike sertifikat og, sjølvsagt, eit vaksinasjonspass. Miljøet kring presidenten drøymer om å avvikle presidentval via smarttelefon i framtida, for å spare pensjonistar og sjuke for å måtte ta seg til eit røystelokale eller be medlemar av valkommisjonen kome heim til dei eller til sjukehusrom.

The times they are a-changing. Tidlegare var det slik at kandidatar til parlaments- og presidentval muta aldrande veljarar med matvarer eller kontantar. No, med hjelp av ein donert smarttelefon, vil det bli råd å gje og få elektroniske gåver i form av billig internettoppkopling eller gåvekort til butikkar.

Forresten vart utsiktene til å gje elektroniske matkupongar til fattige nyleg diskutert på presidentkontoret. Kupongane vil òg bli sende gjennom Diya-appen. Da informasjonen om framtidige matkupongar nådde pressa, lo journalistane av presidentkontoret. Det kunne sjå ut som ein vedgjekk svikt i styringa av økonomien, og at presidentkontoret budde seg på det verste – at det dukka opp ein heil hær av sveltande menneske.

Skandalen gav seg fort, og da det vart kjent at også den russiske regjeringa utvikla eit system med matkupongar for dei fattige, byrja dei same journalistane å le av den russiske regjeringa. Vi kan kalle det eit ledd i motpropagandaen, for i Russland liker dei å snakke om kor fattigsleg ukrainarane lever fordi landet deira blir styrt av nasjonalistar som hatar Russland.

Men for det første er presidenten i Ukraina ingen nasjonalist. Han er ein russisktalande fyr frå ein russisktalande industriby, og for det andre finst det ikkje ein einaste nasjonalist i regjeringa. Og ikkje ein einaste nasjonalist kom inn i parlamentet ved siste valet. Dei fekk rett og slett ikkje nok røyster.

Naboane mine i landsbyen og andre innbyggjarar i Lazarivka lever ikkje i fattigdom. Tradisjonelt held ukrainarar seg med store matlager. I uthuset på kvar eigedom er det ein stor jordkjellar fylt med potetar og andre grønsaker, hermetisert mat, salt spekk i store glaskrukker og mykje anna. Naboane mine gjev oss ofte eit spann med potetar eller ei treliters krukke med sylteagurk.

Vi òg har ein kjellar, men han er tom. Vi bur ikkje i landsbyen, vi eig eit landsbyhus og ein stor jordlapp som vi rett og slett ikkje har tid til å dyrke. Sant nok dyrkar vi litt potet, gulrot, lauk, bete, kvitlauk og graskar. Men dette er meir som ein hobby, ein slags rekreasjon for eit bymenneske.

Sist tysdag drog eg til badstova med venene mine. Dei er der kvar tysdag, eg er der berre éin gong i månaden. Sant å seie drog eg ikkje så mykje for badstova si skuld som for å høyre kva badstovesamtalane ville gå ut på. Når alt kjem til alt, er ein sauna først og fremst to timar med kommunikasjon. I tillegg var min gamle ven, journalisten og historieprofessoren Danilo Janevskij, som nettopp hadde kome seg etter covid-19, venta attende i saunaen etter eit langt opphald.

Nokre dagar tidlegare fortalde han på fjernsynet at han hadde kjøpt våpen og ammunisjon i tilfelle krig. Han hadde lenge hatt ein pistol, sidan oppstanden på Maidan-plassen. Det er lovleg og vert ikkje oppfatta som eit militært våpen. Eg undra meg på kva han hadde kjøpt denne gongen? Det synte seg at han hadde skaffa seg eit maskingevær og alt var i gang med skytetrening på ei militær skytebane.

Medan han låg i sjukesenga, hadde han meldt seg på landforsvar per telefon.

– Øver du på dette ein stad i byen, spurde eg.

– Nei, eg har blitt med i den regionale eininga, forklarte han.

Danilo bur i ein villa i ein landsby som grensar til Kiev. For å vere med på skytetreninga reiser han til Gostomel, ein by 25 kilometer frå Kiev.

– Korleis kjem du deg dit, spurde eg, vel vitande at Danilo ikkje hadde bil.

– Med drosje.

– Det er dyrt.

– Kva skal eg gjere, da, svara han.

Den andre badstovevenen
vår, Sergej Movenko, som vi ein gong valde til president for dampbadselskapet vårt, sa at han hadde to jaktrifler og ein karabin, men ikkje nok patronar. Han skal kjøpe fleire. Han har vore med på jakt berre to gonger, og det var lenge sidan. Men han oppbevarer våpena på reglementert vis, i eit jarnskap, og betaler medlemskontingenten til det ukrainske jegerforbundet.

Kvart tredje år tek han med seg dei tre våpena til politiet, der tre spesialistar skyt tre skot med kvart av dei og skriv kulene inn i «mappa» til kvart våpen. Dette er ein gamal sovjetisk prosedyre som gjer det lettare å avgjere kva våpen som er nytta i ei eventuell drapssak.

Eg har vanskar med å skjøne korleis dette systemet kan fungere i eit land der over åtte hundre tusen medlemar av jegerforbundet har meir enn fire millionar våpen heime. Og her snakkar eg berre om offisielt registrerte våpen. Kor mange uregistrerte finst det, særleg sidan starten på krigen i Donbass?

Våpen er ikkje det einaste ukrainarar liker å ha heime. Da lova påla parlamentarikarar og embetsfolk å deklarere elektronisk kva dei eig, og vanlege borgarar fekk tilgang til desse opplysningane, vart mange overraska over at desse høgtståande personane hadde millionar av dollar og euro i kontantar heime. Å ha to hundre eller tre hundre tusen dollar heime verkar vere normalt for ukrainske VIP-ar. Eg vart til og med uroa for dei, ettersom deklarasjonen også inneheld heimeadressa deira. Slik vert nesten alle deklarasjonane tips til den kriminelle verda.

Venen min, som er tidlegare medlem av parlamentet, roa meg ned.

– Ikkje ver redd, dei har ikkje desse pengane heime, og somme har dei ikkje i det heile teke. Dei skriv slik i tilfelle. Om dei brått vert muta med ein stor sum og får lyst til å kjøpe seg ein Bentley eller ein yacht, kan dei seie at dei kjøpte han med pengar dei alt hadde, og at det er stadfesta i deklarasjonen. Elles kunne folk frå kemneren spørje kvar pengane til ein så kostbar handel kom frå. Men på denne måten har dei det skriftleg i deklarasjonen, så det er heilt lovleg.

Eg veit ikkje stort om embetsfolk og toppolitikarar. Men no har eg lært meg å lese «mellom linene» i deklarasjonane deira. Fast eigedom av ulike slag er ofte registrert på slektningar eller ektefellar.

Venen min frå landsbyen, namnebror Andrej, ein lokal tenestemann som styrer avdelinga for sosialhjelp i den nærmaste byen, kunne fortelje at sidan 2019, året da president Zelenskyj vart vald, har løna hans sokke med ein tredjedel, frå svarande til 400– 500 euro i månaden til om lag 300.

Dei færraste tenestefolka i landlege område kan skryte av store kontantsummar eller av eit liv i velstand. Men mange av dei, til liks med Andrej, dyrkar sine eigne grønsaker, held høner og kaninar og lagrar matforsyningar for vinteren. Det gjer livet billigare, men tek fritid frå folk.

Desse dagane, når OL held fram i Beijing, er det ingen av mine vener eller kjenningar, korkje i landsbyen eller i Kiev, som ser på konkurransane. Ukraina er med i leikane, men ingen ventar seriøse resultat. Staten løyver ikkje nok pengar til støtte til utøvarane, så ingen ventar gullmedaljar.

Det einaste som verkeleg er skuffande frå OL, er dei svake resultata for dei ukrainske skiskyttarane. Når dei som skulle vere framifrå skyttarar, skyt så elendig, kan du ikkje vere anna enn skuffa.

OL er heller ikkje omtala særleg mykje i fjernsynsnyhenda. Men kvar dag er det reportasjar om ein ny europeisk utanriksminister eller til og med ein president som har bestemt seg for å kome til Kiev. Det er ei kjensle av at nokre av dei utanlandske dignitærane har sett seg føre å verke som postmenn.

President Macron flaug til Putin, så flaug han til Kiev, til Zelenskyj. Han bringa med seg eit «brev» frå Putin, om det var aldri så munnleg. Diplomatisk aktivitet har slutta å vekkje interesse blant ukrainarar. Det einaste som gler dei, er at no kjem det ikkje eitt fly med våpen, men tre eller fleire frå USA og Storbritannia.

Denne våpenhjelpa roar mange. Men andre berre ristar på hovudet og seier: Ukraina har kan hende ikkje tid til å bruke desse våpena. Ukraina har ikkje noko luftvernsystem, og russarane kjem ikkje til å sende infanteri inn i kamp. Dei vil bruke bombefly og artilleri.

For nokre dagar sidan fekk kona mi, som er britisk statsborgar, ein tredje e-post frå ambassaden sin. Ambassaden åtvara om at situasjonen kunne bli verre, og at britar som vel å bli verande i Ukraina, ikkje kunne rekne med hjelp frå ambassaden i ein naudssituasjon.

Eg veit ikkje om dei britiske diplomatane alt har reist heim, eller om nokre av dei framleis er i Ukraina. Men vi blir her. Sauna står på planen for neste onsdag. Det er ikkje sikkert at eg dreg dit, men alt er mogleg. Og om eg dreg, er det altså ikkje for ein omgang i 100 gradar celsius i ei lita hytte av tre, men for kommunikasjonen, for samtalane, som kan hjelpe meg med å forstå: kva venene mine tenkjer på, og kva Ukraina tenkjer på.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle