Media

Christiane Jordheim Larsen

christiane@dagogtid.no

I fotokrinsar har Jonas Bendiksen lenge vore eit kjent namn, men då han i 2021 gav ut fotoboka Book of Veles, fekk han merksemd som gjekk langt utover miljøet for fotointeresserte. Bendiksen, som arbeider for fotobyrået Magnum, avslørte fleire månader etter publiseringa at han hadde tukla med bileta.

Boka var ikkje laga for å manipulere folk, men for å undersøkje og tematisere kor lett det er å føre folk bak lyset med manipulert fotografi. Bendiksen fotograferte, enkelt forklart, landskap og bybilete og plasserte inn datagenererte figurar som likna verkelege menneske.

Ingen avslørte «jukset» før Bendiksen avslørte seg sjølv.

Rask utvikling

Utgangspunktet for Book of Veles-prosjektet, som tok til i 2019, var produksjonen av falske nyhende før det amerikanske presidentvalet tre år tidlegare. Byen Veles i Makedonia viste seg å vere sentrum for mykje av produksjonen, og Bendiksen var uroa over utviklinga.

I dag er han «vettskremd», seier han, og ikkje minst overraska over kor fort teknologien, som kan produsere bilete, lyd og film, har gått.

– Eg hadde ikkje sett føre meg at vi i løpet av få år kunne sjå heilt realistisk video, berre generert ved hjelp av tekst. Det trur eg dei færraste hadde. Vi kan berre spørje oss kvar vi er om ti år.

Vesensforskjell

Også før kunstig intelligens (KI) har det vore mogleg å manipulere bilete, men høvet til å lage bilete med KI inneber, slik Bendiksen ser det, eit par vesensforskjellar:

* Når fotografiet ikkje lenger viser noko som er sett gjennom eit kamera, er lenkja til røynda broten.

* KI-genererte bilete kan masseproduserast med svært låg innsats.

– Medielandskapet kjem til å verte endå meir forvirrande og vanskeleg å navigere i, seier Bendiksen.

Foto: Arnfinn Johnsen

Spørsmålet er meir samansett enn om eit bilete er ekte eller falskt.

Jonas Bendiksen, fotograf

Kronisk virus

– Korleis kan vi forsvare oss mot ein straum av KI-genererte bilete?

– Ja, korleis ha eit fungerande demokrati utan å vere samde om visse faktum? Dette er eit samfunnsproblem og eit demokratisk problem som vi må kjempe mot på alle moglege frontar. Det er som eit kronisk virus som ikkje vil gå bort, og som vi må handtere å leve med. Det kan vi gjere ved å bruke teknologi og juss, men også ved å endre vanene våre. Eg trur faget «informasjonsnavigasjon» må inn i skulen og verte prioritert på høgde med matematikk.

«Kontekst» er eit stikkord Bendiksen stadig kjem tilbake til: Vi kan ikkje lenger sjå på informasjon som informasjon dersom vi ikkje kjenner samanhengen omkring, meiner han.

– Ting må vere transparente. Når ein serverer foto eller journalistikk, må konteksten forklarast. Når vart biletet teke, kven var kvar, også vidare. Eg ser at media er vortne betre til å verifisere dei siste åra.

– Korleis sorterer du sjølv ekte frå falske bilete i informasjonsstraumen?

– Eg har slike briller på at eg ser etter kontekst. Eg spør meg kven som er avsendar, og kva agenda dei har. Men spørsmålet er meir samansett enn om eit bilete er ekte eller falskt. Sjølv bruker eg ikkje dei omgrepa. La oss seie at eg opnar motemagasinet Vogue – er bileta ekte eller falske? Eg spør heller om det er køyrereglane for journalistikk eller heilt andre køyrereglar som ligg til grunn. Er dette journalistikk, kunst, underhaldning eller fiksjon? Igjen er kontekst nøkkelen. Ekte og falsk er level 1.