Klimapolitikk utan tal
I mars lovde Finansdepartementet å fortelja kva den norske klimapolitikken kostar i det komande nasjonalbudsjettet. Dei gav opp.
Equinor skal forsyne installasjonane på felta Snorre og Gullfaks med straum frå flytande havvind. Kostnadene er venta å bli kring fem milliardar kroner.
Illustrasjon: Equinor
Bakgrunn
I mars lova Finansdepartementet at dei ville opplysa om dei samla samfunnskostnadene ved klimapolitikken.
I nasjonalbudsjettet seier dei at dei ikkje har gode nok modellar til å kunne gje ei samla oversikt.
Bakgrunn
I mars lova Finansdepartementet at dei ville opplysa om dei samla samfunnskostnadene ved klimapolitikken.
I nasjonalbudsjettet seier dei at dei ikkje har gode nok modellar til å kunne gje ei samla oversikt.
Klima
jon@dagogtid.no
Ja, det vert kanskje litt mykje om nasjonalbudsjettet i Dag og Tid for tida, men det kjem berre éin gong i året og er det viktigaste styringsdokumentet vi har. I alle høve: Nasjonalbudsjettet skal gje eit samla oversyn over dei offentlege utgiftene og inntektene og fortelja oss kor mykje pengar staten nyttar på eit område, og kvifor. Men gjer nasjonalbudsjettet det? Forklarar byråkratane oss alltid kor mykje og kvifor?
Det området det vert snakka mest om i offentlege styringsdokument, og ikkje minst i det offentlege ordskiftet for tida, er klima og klimapolitikken. Denne avisa er ikkje noko unnatak. Alle regjeringar, om vi skal tru dei fleste avisene, aktivistane, ungdomane og ikkje minst opposisjonen, gjer for lite. Eit betre spørsmål hadde kanskje vore om det som vert gjort, er rett, og kor mykje det vi gjer, eventuelt kostar. Eit anna spørsmål er om regjeringane og Stortinget held seg til handlingsregelen. Bruker dei så lite av avkastinga frå olje- og gassnæringa som dei hevdar?
Fotnotepolitikk
På side 90 i nasjonalbudsjettet finn vi ein litt interessant fotnote. Vi gjev att heile noten: «Stortinget sendte 15. mars 2019 følgende spørsmål til Finansdepartementet: ’Når kan det forventes at Finansdepartementet er ferdig med sin belysning av samfunnskostnadene av den førte politikk for å redusere utslipp av den livgivende gassen CO2?’ Spørsmålet ble besvart i brev av 25. mars 2019. I sitt svar skrev finansministeren avslutningsvis: ’Spørsmålet vil bli belyst i Nasjonalbudsjettet 2020.’»
Det er vel ingen stor løyndom når vi fortel at ordet «livgivende» avslører kven som stilte spørsmålet. Om de alt har gissa at personen bak spørsmålet er Carl I. Hagen, har de heilt rett. Legg òg merket til ordet «samfunnskostnadene». Hagen vil ikkje berre vita kva politikken kostar det offentlege, han vil vita kva politikken kostar oss som samfunn. Eit typisk døme på samfunnskostnad finn vi i Nasjonal transportplan (NTP), som seier at ei tredje rullebane på Gardermoen vil ha ei samla avkasting for samfunnet på 700 prosent per investert krone. Klimakostnader er med i NTP. Mykje kan likevel tyda på at Stortinget seier nei til ei slik rullebane av di ho etter fleirtalet sitt syn fører til auka utslepp av CO2. Men då går vi som samfunn glipp av den store avkastinga. I alle høve sa altså Finansdepartementet i svarbrevet sitt at dei vil prøva å svara på spørsmålet frå Hagen.
Kastar korta
Men dei kastar korta: «Det er krevende å gi en samlet oversikt over kostnadene knyttet til klimapolitikken. En har i dag ikke et modellapparat for å anslå de samlede kostnader og gevinster ved den klimapolitikken Norge fører. For deler av klimapolitikken finnes det gode kostnadsanslag, mens det for andre tiltak ikke foreligger et godt grunnlag for å anslå kostnadene.»
Vi spurde nestoren mellom norske samfunnsøkonomar, Steinar Strøm, kva han tykkjer om det svaret.
– Det er ikkje bra.
Finansdepartementet ser i nasjonalbudsjettet vekk frå retorikken til Hagen om CO2 som livgjevande, dei seier at vi skal få ned utsleppa. Dei tek vidare utgangspunkt i at klimapolitikken bør verka, og han verkar om vi får ned CO2-utsleppa gjennom ein politikk som er fornuftig og gjev redusert global oppvarming. Ordet dei nyttar, er «kostnadseffektiv». Fører Noreg ein politikk som til låge kostnader får ned globale utslepp, ja, fører vi ein politikk som i det heile får ned utsleppa?
Som vi var inne på i førre nummer av Dag og Tid, ser svaret eit stykke på veg ut til å vera nei: «Klimapolitikken som har vært ført i Norge over tid har innslag av å bruke flere virkemidler overfor samme utslippskilde, noe som i prinsippet ikke er kostnadseffektivt. Eksempler er avgift i tillegg til kvoteplikt og regulering i oljesektoren, og subsidiering av nullutslippsbiler og krav til omsetning av biodrivstoff i tillegg til CO2-avgift.» Særleg lite effektiv ser politikken som vert ført i oljesektoren, ut til å vera, sidan vi er ein «del av EUs kvotesystem». Difor er det «mest sannsynlig at reduksjonene (på sokkelen) over tid i stor grad vil motsvares av utslippsøkninger i andre deler av systemet».
Elektrifisering?
Men då vert det på ny interessant å få vita kva tiltaka på sokkelen kostar oss, særleg sett i lys av at tiltaka ikkje har effekt på klimaet. Steinar Strøm vil særleg vita kva den omfemnande elektrifiseringa kostar oss.
– Er elektrifisering av sokkelen eit kostnadseffektivt tiltak? Eg tviler. Eg vil òg gjerne vita verknadene av slik elektrifisering på dei totale utsleppa, gjeve den kvotemarknaden vi er ein del av. Elektrifisering av sokkelen, klimaverknader og kostnader bør greiast nærmare ut, seier Strøm.
Svaret finn vi i alle høve ikkje i nasjonalbudsjettet. Der vert elektrifisering nemnt to gonger, men berre i samband med tog. Eit anna spørsmål er kva tiltaka på sokkelen kostar staten gjennom reduserte inntekter til Oljefondet. Ja, vi veit at Enova er med på å subsidiera fram havvind på sokkelen. Det er direkte kostnader vi finn i offentlege budsjett, og desse direkte subsidiane vert tekne innanfor handlingsregelen. Men sanninga er at alle tiltak i oljesektoren får følgjer for statens inntekter, og dimed storleiken på framtidige utgifter vi kan taka på oss.
Mindre til Oljefondet
Staten tek 78 prosent av overskota i olje- og gassnæringa gjennom skattar, men dette vert motsvara av at oljeselskapa får trekkja frå 78 prosent av alle kostnader staten pålegg dei, eller som selskapa friviljug tek på seg. Staten får i tillegg mykje av dei direkte oljeinntektene gjennom statens direkte økonomiske engasjement, SDØE. Staten får altså mindre inntekter når oljeselskapa gjer noko som ikkje er kostnadseffektivt. På toppen eig vi mykje av Equinor, som får mindre overskot, og dimed betaler mindre skatt og utbyte når dei gjennomfører lite kostnadseffektiv politikk.
Eit paradoks her er at pengane i Oljefondet er underlagde handlingsregelen, medan dei direkte utgiftene for staten på sokkelen når Stortinget vedtek noko overskotsreduserande i oljesektoren, ikkje er det. Men både utgifter innanfor handlingsregelen og utgifter utanfor har effektar. Når staten vedtek å byggja ein veg, må den same staten taka omsyn til handlingsregelen. Det gjer staten ikkje når han er med på å finansiera elektrifisering. Som Strøm seier det:
– Det at kostnadene vert dekte ved at det vert mindre innskot i Oljefondet, og ikkje direkte over statsbudsjettet, kan òg diskuterast.
Direkte inn
Men Carl I. Hagen spurde ikkje berre om kostnadene på sokkelen, han spurde om kostnaden av heile klimapolitikken og kva han gjer med heile samfunnet, han spurde om kor mykje du og eg taper på klimapolitikken. Mykje av kostnadene vert tekne i kraftsektoren. Statkraft er eit heilstatleg selskap som genererer store inntekter for oss alle. Statkraft sel energi, nett som Equinor og Petoro, som forvaltar SDØE. Men kanskje litt paradoksalt: Energiinntektene frå Statkraft går ikkje innom eit fond. Dei vert nytta direkte på statsbudsjettet, både i form av høg grunnrenteskatt og som utbyte. Det same gjeld i og for seg for Statnett, som gjennomfører store nye oppgraderingar. Mykje av kostnaden ved elektrifisering er alt teken gjennom utviding av nettet, men det står framleis att minst 140 milliardar. Utbytet frå Statnett går opp med heile 156 prosent frå 2019 til 2020 og vert på over 1,1 milliardar. Di større investeringar i kraftnettet, di større inntekter for Statnett.
Investeringane må finansierast. Statnett vert i hovudsak finansiert av småforbrukarar, altså vanlege folk, som får høgre nettleige. Statkraft på si side får hovudinntektene frå norsk magasinkraft, som står i direkte konkurranse med vindkraft. Statkraft er no med på å byggja ut mykje vindkraft på Fosen. Det ville dei i si tid ikkje. Dei meinte det ikkje var lønsamt nok. Då svara dåverande næringsminister Monica Mæland at dette ville ho taka opp med styret, som ho var generalforsamling for. Styret snudde.
Korkje kostnadene ved utviding av nettet eller auka utbygging av vind vert diskuterte i nasjonalbudsjettet. Heller ikkje ordninga med såkalla grøne sertifikat, som er eit påslag vanlege forbrukarar får på kraftrekninga, og i hovudsak vert utbetalt til dei som byggjer vindturbinar, vert diskutert. Kraftbransjen er på lik line med oljebransjen underlagd EUs kvotetak. Dei same resonnementa om kostnadseffektivitet som Finansdepartementet fører om sokkelen, må òg gjelda for kraftsektoren.
Ikkje forundra
Hagen vedgår at svaret frå Finansdepartementet ikkje forundrar han.
– Det var det eg trudde. Det er openbert at vi ikkje skal få ei samla oversikt over kostnadene som vert påførte meg og deg. Det er berre slik byråkratiet er. Dei vil ikkje.
– Er du skuffa?
– Ja. Sjølv om eg ikkje er forundra, er eg skuffa. Eg hadde vona å få eit klart svar. Kor mange milliardar kostar denne klimareligionen oss, ville eg vita. For meg er det openbert at både embetsverket og den politiske leiinga i regjeringa ikkje ynskjer å fortelja det norske folket kor store kostnader klimapolitikken påfører det same folket, seier Hagen.
Ynskjer eller ikkje ynskjer, det vi kan slå fast, er at det ikkje finst noko samla kostnadsoverslag for klimapolitikken.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Klima
jon@dagogtid.no
Ja, det vert kanskje litt mykje om nasjonalbudsjettet i Dag og Tid for tida, men det kjem berre éin gong i året og er det viktigaste styringsdokumentet vi har. I alle høve: Nasjonalbudsjettet skal gje eit samla oversyn over dei offentlege utgiftene og inntektene og fortelja oss kor mykje pengar staten nyttar på eit område, og kvifor. Men gjer nasjonalbudsjettet det? Forklarar byråkratane oss alltid kor mykje og kvifor?
Det området det vert snakka mest om i offentlege styringsdokument, og ikkje minst i det offentlege ordskiftet for tida, er klima og klimapolitikken. Denne avisa er ikkje noko unnatak. Alle regjeringar, om vi skal tru dei fleste avisene, aktivistane, ungdomane og ikkje minst opposisjonen, gjer for lite. Eit betre spørsmål hadde kanskje vore om det som vert gjort, er rett, og kor mykje det vi gjer, eventuelt kostar. Eit anna spørsmål er om regjeringane og Stortinget held seg til handlingsregelen. Bruker dei så lite av avkastinga frå olje- og gassnæringa som dei hevdar?
Fotnotepolitikk
På side 90 i nasjonalbudsjettet finn vi ein litt interessant fotnote. Vi gjev att heile noten: «Stortinget sendte 15. mars 2019 følgende spørsmål til Finansdepartementet: ’Når kan det forventes at Finansdepartementet er ferdig med sin belysning av samfunnskostnadene av den førte politikk for å redusere utslipp av den livgivende gassen CO2?’ Spørsmålet ble besvart i brev av 25. mars 2019. I sitt svar skrev finansministeren avslutningsvis: ’Spørsmålet vil bli belyst i Nasjonalbudsjettet 2020.’»
Det er vel ingen stor løyndom når vi fortel at ordet «livgivende» avslører kven som stilte spørsmålet. Om de alt har gissa at personen bak spørsmålet er Carl I. Hagen, har de heilt rett. Legg òg merket til ordet «samfunnskostnadene». Hagen vil ikkje berre vita kva politikken kostar det offentlege, han vil vita kva politikken kostar oss som samfunn. Eit typisk døme på samfunnskostnad finn vi i Nasjonal transportplan (NTP), som seier at ei tredje rullebane på Gardermoen vil ha ei samla avkasting for samfunnet på 700 prosent per investert krone. Klimakostnader er med i NTP. Mykje kan likevel tyda på at Stortinget seier nei til ei slik rullebane av di ho etter fleirtalet sitt syn fører til auka utslepp av CO2. Men då går vi som samfunn glipp av den store avkastinga. I alle høve sa altså Finansdepartementet i svarbrevet sitt at dei vil prøva å svara på spørsmålet frå Hagen.
Kastar korta
Men dei kastar korta: «Det er krevende å gi en samlet oversikt over kostnadene knyttet til klimapolitikken. En har i dag ikke et modellapparat for å anslå de samlede kostnader og gevinster ved den klimapolitikken Norge fører. For deler av klimapolitikken finnes det gode kostnadsanslag, mens det for andre tiltak ikke foreligger et godt grunnlag for å anslå kostnadene.»
Vi spurde nestoren mellom norske samfunnsøkonomar, Steinar Strøm, kva han tykkjer om det svaret.
– Det er ikkje bra.
Finansdepartementet ser i nasjonalbudsjettet vekk frå retorikken til Hagen om CO2 som livgjevande, dei seier at vi skal få ned utsleppa. Dei tek vidare utgangspunkt i at klimapolitikken bør verka, og han verkar om vi får ned CO2-utsleppa gjennom ein politikk som er fornuftig og gjev redusert global oppvarming. Ordet dei nyttar, er «kostnadseffektiv». Fører Noreg ein politikk som til låge kostnader får ned globale utslepp, ja, fører vi ein politikk som i det heile får ned utsleppa?
Som vi var inne på i førre nummer av Dag og Tid, ser svaret eit stykke på veg ut til å vera nei: «Klimapolitikken som har vært ført i Norge over tid har innslag av å bruke flere virkemidler overfor samme utslippskilde, noe som i prinsippet ikke er kostnadseffektivt. Eksempler er avgift i tillegg til kvoteplikt og regulering i oljesektoren, og subsidiering av nullutslippsbiler og krav til omsetning av biodrivstoff i tillegg til CO2-avgift.» Særleg lite effektiv ser politikken som vert ført i oljesektoren, ut til å vera, sidan vi er ein «del av EUs kvotesystem». Difor er det «mest sannsynlig at reduksjonene (på sokkelen) over tid i stor grad vil motsvares av utslippsøkninger i andre deler av systemet».
Elektrifisering?
Men då vert det på ny interessant å få vita kva tiltaka på sokkelen kostar oss, særleg sett i lys av at tiltaka ikkje har effekt på klimaet. Steinar Strøm vil særleg vita kva den omfemnande elektrifiseringa kostar oss.
– Er elektrifisering av sokkelen eit kostnadseffektivt tiltak? Eg tviler. Eg vil òg gjerne vita verknadene av slik elektrifisering på dei totale utsleppa, gjeve den kvotemarknaden vi er ein del av. Elektrifisering av sokkelen, klimaverknader og kostnader bør greiast nærmare ut, seier Strøm.
Svaret finn vi i alle høve ikkje i nasjonalbudsjettet. Der vert elektrifisering nemnt to gonger, men berre i samband med tog. Eit anna spørsmål er kva tiltaka på sokkelen kostar staten gjennom reduserte inntekter til Oljefondet. Ja, vi veit at Enova er med på å subsidiera fram havvind på sokkelen. Det er direkte kostnader vi finn i offentlege budsjett, og desse direkte subsidiane vert tekne innanfor handlingsregelen. Men sanninga er at alle tiltak i oljesektoren får følgjer for statens inntekter, og dimed storleiken på framtidige utgifter vi kan taka på oss.
Mindre til Oljefondet
Staten tek 78 prosent av overskota i olje- og gassnæringa gjennom skattar, men dette vert motsvara av at oljeselskapa får trekkja frå 78 prosent av alle kostnader staten pålegg dei, eller som selskapa friviljug tek på seg. Staten får i tillegg mykje av dei direkte oljeinntektene gjennom statens direkte økonomiske engasjement, SDØE. Staten får altså mindre inntekter når oljeselskapa gjer noko som ikkje er kostnadseffektivt. På toppen eig vi mykje av Equinor, som får mindre overskot, og dimed betaler mindre skatt og utbyte når dei gjennomfører lite kostnadseffektiv politikk.
Eit paradoks her er at pengane i Oljefondet er underlagde handlingsregelen, medan dei direkte utgiftene for staten på sokkelen når Stortinget vedtek noko overskotsreduserande i oljesektoren, ikkje er det. Men både utgifter innanfor handlingsregelen og utgifter utanfor har effektar. Når staten vedtek å byggja ein veg, må den same staten taka omsyn til handlingsregelen. Det gjer staten ikkje når han er med på å finansiera elektrifisering. Som Strøm seier det:
– Det at kostnadene vert dekte ved at det vert mindre innskot i Oljefondet, og ikkje direkte over statsbudsjettet, kan òg diskuterast.
Direkte inn
Men Carl I. Hagen spurde ikkje berre om kostnadene på sokkelen, han spurde om kostnaden av heile klimapolitikken og kva han gjer med heile samfunnet, han spurde om kor mykje du og eg taper på klimapolitikken. Mykje av kostnadene vert tekne i kraftsektoren. Statkraft er eit heilstatleg selskap som genererer store inntekter for oss alle. Statkraft sel energi, nett som Equinor og Petoro, som forvaltar SDØE. Men kanskje litt paradoksalt: Energiinntektene frå Statkraft går ikkje innom eit fond. Dei vert nytta direkte på statsbudsjettet, både i form av høg grunnrenteskatt og som utbyte. Det same gjeld i og for seg for Statnett, som gjennomfører store nye oppgraderingar. Mykje av kostnaden ved elektrifisering er alt teken gjennom utviding av nettet, men det står framleis att minst 140 milliardar. Utbytet frå Statnett går opp med heile 156 prosent frå 2019 til 2020 og vert på over 1,1 milliardar. Di større investeringar i kraftnettet, di større inntekter for Statnett.
Investeringane må finansierast. Statnett vert i hovudsak finansiert av småforbrukarar, altså vanlege folk, som får høgre nettleige. Statkraft på si side får hovudinntektene frå norsk magasinkraft, som står i direkte konkurranse med vindkraft. Statkraft er no med på å byggja ut mykje vindkraft på Fosen. Det ville dei i si tid ikkje. Dei meinte det ikkje var lønsamt nok. Då svara dåverande næringsminister Monica Mæland at dette ville ho taka opp med styret, som ho var generalforsamling for. Styret snudde.
Korkje kostnadene ved utviding av nettet eller auka utbygging av vind vert diskuterte i nasjonalbudsjettet. Heller ikkje ordninga med såkalla grøne sertifikat, som er eit påslag vanlege forbrukarar får på kraftrekninga, og i hovudsak vert utbetalt til dei som byggjer vindturbinar, vert diskutert. Kraftbransjen er på lik line med oljebransjen underlagd EUs kvotetak. Dei same resonnementa om kostnadseffektivitet som Finansdepartementet fører om sokkelen, må òg gjelda for kraftsektoren.
Ikkje forundra
Hagen vedgår at svaret frå Finansdepartementet ikkje forundrar han.
– Det var det eg trudde. Det er openbert at vi ikkje skal få ei samla oversikt over kostnadene som vert påførte meg og deg. Det er berre slik byråkratiet er. Dei vil ikkje.
– Er du skuffa?
– Ja. Sjølv om eg ikkje er forundra, er eg skuffa. Eg hadde vona å få eit klart svar. Kor mange milliardar kostar denne klimareligionen oss, ville eg vita. For meg er det openbert at både embetsverket og den politiske leiinga i regjeringa ikkje ynskjer å fortelja det norske folket kor store kostnader klimapolitikken påfører det same folket, seier Hagen.
Ynskjer eller ikkje ynskjer, det vi kan slå fast, er at det ikkje finst noko samla kostnadsoverslag for klimapolitikken.
– Det er openbert at vi ikkje skal få ei samla oversikt over kostnadene som vert påførte meg og deg.
Carl I. Hagen
– Dette er ikkje bra. Elektrifisering av sokkelen, klimaverknader og kostnader bør greiast nærmare ut.
Steinar Strøm,
professor i samfunnsøkonomi
Fleire artiklar
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Greil Marcus er musikkskribent og kulturanalytikar.
Foto: Thierry Arditti / Courtesy of Yale University Press
Kvifor Marcus skriv
Den nye boka til Greil Marcus er ein kamuflert sjølvbiografi.
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Erling Kittelsen er blant dei mest mangsidige av norske poetar, skriv Jan Erik Vold.
Rondanecupen på Otta er ei bridgetevling stinn av tradisjon.
Foto: Otta bridgeklubb
«Det finst bridgespelarar i kvar ein avkrok.»
Jill Stein på eit valkampmøte i Dearborn i Michigan 6. oktober. I vippestaten Michigan fryktar demokratane at Stein skal ta mange røyster frå Harris.
Foto: Rebecca Cook / Reuters / NTB
Stein kan velte lasset
Jill Stein, kandidaten til Dei grøne, er valjokeren demokratane gjerne skulle vore forutan.