Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Det er sol ute og sol inne, skal vi tru NHOs kvartalsrapport «Økonomisk overblikk» som vart lagd fram denne veka. Verdsøkonomien ligg an til å veksa med 6 prosent i år, og her heime trur NHO at veksten på fastlandet i BNP vert på 3,3 prosent i år og 3,5 prosent neste år. Øystein Dørum er sjeføkonom i NHO.

– Jau, det er stadig betre stemning i verksemdene, smittetala går stadig ned og stadig fleire vert vaksinerte. Vi ser òg eit ytterleg lyft i etterspurnaden. Vi skal nytta pengane vi har spart inne, og svi dei av ute.

– Har krisa betra den langsiktige vekstkrafta i økonomien?

– Der er juryen nok framleis ute. På den eine sida er vi vortne langt meir digitaliserte. Du slepp å fara på pressekonferansar, eg slepp å reisa land og strand rundt med fly. Verksemdene kjem til å nytta meir fjernjobbing framover. Men vel å merka berre der dei kjenner seg trygge på at fjernjobbing er meir effektivt enn alternativa. Teorien seier at næringslivet vel det som er mest produktivt. Det er ikkje heilt lett å måla slikt, men eg kjenner meg nokså trygg på at framskundinga av digitaliseringa har lyfta og kjem til å lyfta produktiviteten.

– Så var det den andre sida.

– Kriser fører til omstillingar på godt og vondt. Det vil taka to år før vi er på arbeidsløysa vi var på før krisa, vi snakkar om tidleg 2023. Å vera lenge utanfor arbeidslivet fører ofte til varig utstøyting, og vi hadde alt før krisa eit problem med fallande arbeidsdeltaking. Nei, det i seg sjølv fører ikkje til eit fall i produktiviteten, men i produksjonen. BNP vert ikkje like høgt per innbyggar som det kunne ha vore. Vi kan også få ein lægre vekst i realkapitalen, men den frykta har eg i stor grad lagt frå meg, samanlikna med kvar eg var for eit år sidan. Vi har fått ein skarphogd «V» i verdsøkonomien og ikkje den langstrekte «U»-en vi såg etter finanskrisa.

– Her er tala til dels ekstreme globalt?

– Ja, innan utgangen av året er truleg aktiviteten tilbake der han var før krisa. Alt no ligg global varehandel og vareproduksjon 8–9 prosent over der vi var i januar 2020. Etter finanskrisa i 2008–2009 tok det tre–fire år før vi såg noko tilsvarande. Det har vore ein massiv rekyl. Det reduserer faren for langsiktige skadeverknader. For eit år sidan var eg ganske trygg på at covid-19 ville føra til lægre vekstevne, no er eg meir usikker.

– Men luktar vi ikkje ein inflasjonsspiral? No kostar det 90.000 kroner å senda éin container frå Kina til Rotterdam.

– Ja, vi lukter ein inflasjonsspiral her, spørsmålet er om han materialiserer seg. Det er heilt tydeleg at rask innhenting har gjeve flaskehalsar og knappe ressursar både her og der. Men slik verkar marknaden. Du tek meir for det du produserer, når du kan få meir. Ja, fraktindeksen har gått opp fem gonger, mat opp 30–40 prosent, og i USA har vi inflasjonstal vi må attende til 1990-åra for å finna døme på. Men hovudgrunnen til auken i prisar er at oppgangen har kome så fort at vi har fått eit «stivt» tilbod på kort tid. Vi står midt oppe i ein av dei friskaste oppgangane i moderne tid. Men når etterspurnaden aukar slik, skal det skje noko med produksjonskapasiteten. Det er framleis store ledige ressursar der ute. Mange millionar i EU og USA er ledige. Det er for tidleg å seia at dei auka prisane er starten på noko meir.

– Har vi fått ei varig endring i den økonomiske politikken?

– Eg har ei kjensle av at stemninga har endra seg, ja. Vi har hatt eit par store kriser, finanskrisa og denne. Vi har fått ein massivt auka pengebruk samstundes som arbeidsløyse har tappa statskassen. Så ja, det er ein stadig sterkare vilje til å bruka pengar ein ikkje har, mellom anna til å løysa klimautfordringane. 

– Der står vel NHO i spissen? De har vorte meir aktivistiske for å få pengar frå statskassa til klimasatsingar og er mindre urolege for berekraftige statsfinansar og ein større offentleg sektor?

– Då vil eg visa til vegkartet vi publiserte i fjor haust. Der har vi ein ambisjon om 250.000 fleire jobbar i privat sektor innan 2030 og lægre skattetrykk. Den offentlege sektoren må verte mindre og den private sektoren auka. Vi presenterer reknestykke for korleis det kan gjerast. Vår overordna ambisjon er balanserte offentlege budsjett. Dei satsingane vi vil ha, skal skapa verdiar og arbeidsplassar. Det å ha ein stadig høgre offentleg pengebruk fører til ei sterkare krone og svekt konkurranseevne for verksemdene våre. Auka offentleg pengebruk inneber at vi må låna meir frå oljefondet. Det fører til høgre skattebører i framtida. Det ynskjer sjølvsagt ikkje vi.

– Når leiaren av NHO seier at CO2-fangst finansiert av staten er «gull» for Noreg, er det lett å få eit anna inntrykk. Samla fører vel alle desse krava om pengar til næringslivet til høgre offentleg pengebruk?

– Ja, det er mange ynske der ute om satsingar med i det minste delvis offentleg finansiering framover. Men då er ikkje svaret noko anna enn at slike satsingar må balanserast ut i dei samla budsjetta.