Nordmennene som forsvann
Det er mest sannsynleg at det var inuittane som utrydda den norrøne busetnaden på Grønland, hevdar historikar i ny bok.
På Grønland var det norrøn busetnad frå 985 til 1420. Men så forsvann dei.
Foto: Christian Koch Madsen / AP Photo / NTB scanpix
Historie
ottar@dagogtid.no
Det er konklusjonen i mellomalderhistorikaren Arnved Nedkvitnes nye bok Norse Greenland: Viking Peasants in the Artic.
Han legg med andre ord større vekt på inuittane enn på klimaet.
Boka fekk fyldig omtale i danske Weekendavisen i juni, og meldaren refererer mest – utan særleg kritikk – av Nedkvitnes konklusjon. Men det vert slått fast at det som kjem fram i boka, er kontroversielt, for Nedkvitne er svært kritisk til Nationalmuseets danske arkeologar.
Tidlegare i år hadde han ein kronikk i danske Forskerzonen om lagnaden til den norrøne busetnaden. På Grønland var det norrøn busetnad i over 400 år, det vil seia frå år 985 til 1420. På det meste skal det ha budd 2500 personar der. Så forsvann dei, og i ettertid har forskarar undra seg på kva som skjedde med dei.
Det har vorte vist til at den norrøne busetnaden overlevde av di Grønland opplevde ein periode med oppvarming fram til 1250. Etter den tid vart klimaet kjøligare. Arkeologar har meint at matvareproduksjonen vart redusert så mykje at helsetilstanden vart vesentleg dårlegare.
Nedkvitne skriv at fram til 1260 hadde ikkje den norrøne busetnaden eksterne fiendar. Dei heldt til sør for Diskobukta fram til 1260 – i god avstand til jaktområda til inuittane. Men seinare trengde inuittane seg lenger sørover og inn på jakt- og buområdet til den norrøne busetnaden.
I meldinga av boka i Weekendavisen vert det vist til Hans Egede, som den dansk-norske kongen sende til Grønland i 1721. Der hadde han ei svak von om å finna nordmenn. I dagboka frå 5. mars 1722 fortel Egede om ein episode der han midt på natta vart vekt av ein åndemaningsseanse. Seinare, då han hadde lært seg språket, spurde han kva dette skulle tyda. Han fekk til svar at folk frykta at nordmennene var komne tilbake for å ta hemn etter at inuittane hadde drepe dei gamle norrøne busetjarane. Difor utførte inuittane angakok-ritual, som skulle påføra nordmennene uhell. Men dei torde ikkje gå til åtak.
Året etter, i 1723, spurde Egede nokre inuittar frå fjordane ved Nuuk om dei norrøne ruinane. Då fortalde grønlendarane at nordmennene vart overrumpla og drepne av forfedrane til inuittane.
Desse to historiene var med i Egedes dagbøker frå 1738, men ikkje i den utgåva som kom i 1925.
Det var det ein grunn til, nemleg striden om Grønland mellom Noreg og Danmark, meiner Nedkvitne.
«Det er i lys av det Nedkvitne ser sensuren av Egedes dagbøker», heiter det i Weekendavisen.
«Dersom klimaet skal ha øydelagt livsgrunnlaget på Sør-Grønland, kvifor skjedde ikkje det same i Vest-Noreg på same breiddegrad ved same hav og med den same næringskulturen?» spør Arnved Nedkvitne i den nye boka.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Historie
ottar@dagogtid.no
Det er konklusjonen i mellomalderhistorikaren Arnved Nedkvitnes nye bok Norse Greenland: Viking Peasants in the Artic.
Han legg med andre ord større vekt på inuittane enn på klimaet.
Boka fekk fyldig omtale i danske Weekendavisen i juni, og meldaren refererer mest – utan særleg kritikk – av Nedkvitnes konklusjon. Men det vert slått fast at det som kjem fram i boka, er kontroversielt, for Nedkvitne er svært kritisk til Nationalmuseets danske arkeologar.
Tidlegare i år hadde han ein kronikk i danske Forskerzonen om lagnaden til den norrøne busetnaden. På Grønland var det norrøn busetnad i over 400 år, det vil seia frå år 985 til 1420. På det meste skal det ha budd 2500 personar der. Så forsvann dei, og i ettertid har forskarar undra seg på kva som skjedde med dei.
Det har vorte vist til at den norrøne busetnaden overlevde av di Grønland opplevde ein periode med oppvarming fram til 1250. Etter den tid vart klimaet kjøligare. Arkeologar har meint at matvareproduksjonen vart redusert så mykje at helsetilstanden vart vesentleg dårlegare.
Nedkvitne skriv at fram til 1260 hadde ikkje den norrøne busetnaden eksterne fiendar. Dei heldt til sør for Diskobukta fram til 1260 – i god avstand til jaktområda til inuittane. Men seinare trengde inuittane seg lenger sørover og inn på jakt- og buområdet til den norrøne busetnaden.
I meldinga av boka i Weekendavisen vert det vist til Hans Egede, som den dansk-norske kongen sende til Grønland i 1721. Der hadde han ei svak von om å finna nordmenn. I dagboka frå 5. mars 1722 fortel Egede om ein episode der han midt på natta vart vekt av ein åndemaningsseanse. Seinare, då han hadde lært seg språket, spurde han kva dette skulle tyda. Han fekk til svar at folk frykta at nordmennene var komne tilbake for å ta hemn etter at inuittane hadde drepe dei gamle norrøne busetjarane. Difor utførte inuittane angakok-ritual, som skulle påføra nordmennene uhell. Men dei torde ikkje gå til åtak.
Året etter, i 1723, spurde Egede nokre inuittar frå fjordane ved Nuuk om dei norrøne ruinane. Då fortalde grønlendarane at nordmennene vart overrumpla og drepne av forfedrane til inuittane.
Desse to historiene var med i Egedes dagbøker frå 1738, men ikkje i den utgåva som kom i 1925.
Det var det ein grunn til, nemleg striden om Grønland mellom Noreg og Danmark, meiner Nedkvitne.
«Det er i lys av det Nedkvitne ser sensuren av Egedes dagbøker», heiter det i Weekendavisen.
«Dersom klimaet skal ha øydelagt livsgrunnlaget på Sør-Grønland, kvifor skjedde ikkje det same i Vest-Noreg på same breiddegrad ved same hav og med den same næringskulturen?» spør Arnved Nedkvitne i den nye boka.
Fleire artiklar
Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.
Foto: Sigbjørn Berven
Solide røter
Cecilie Grundt har sett saman eit lojalt lyttande band.
Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.
Foto: Cappelen Damm
Den tunge kampen mot bileufori
Eivind Trædal viser fram politikkens fallitt på transportfeltet i boka På ville veier.
Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.
Foto: Jim Watson / AFP / NTB
Trump ord for ord
Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.