Historie

Ottar Fyllingsnes

ottar@dagogtid.no

Det er konklusjonen i mellomalderhistorikaren Arnved Nedkvitnes nye bok Norse Greenland: Viking Peasants in the Artic.

Han legg med andre ord større vekt på inuittane enn på klimaet.

Boka fekk fyldig omtale i danske Weekendavisen i juni, og meldaren refererer mest – utan særleg kritikk – av Nedkvitnes konklusjon. Men det vert slått fast at det som kjem fram i boka, er kontroversielt, for Nedkvitne er svært kritisk til Nationalmuseets danske arkeologar.

Tidlegare i år hadde han ein kronikk i danske Forskerzonen om lagnaden til den norrøne busetnaden. På Grønland var det norrøn busetnad i over 400 år, det vil seia frå år 985 til 1420. På det meste skal det ha budd 2500 personar der. Så forsvann dei, og i ettertid har forskarar undra seg på kva som skjedde med dei.

Det har vorte vist til at den norrøne busetnaden overlevde av di Grønland opplevde ein periode med oppvarming fram til 1250. Etter den tid vart klimaet kjøligare. Arkeologar har meint at matvareproduksjonen vart redusert så mykje at helsetilstanden vart vesentleg dårlegare.

Nedkvitne skriv at fram til 1260 hadde ikkje den norrøne busetnaden eksterne fiendar. Dei heldt til sør for Diskobukta fram til 1260 – i god avstand til jaktområda til inuittane. Men seinare trengde inuittane seg lenger sørover og inn på jakt- og buområdet til den norrøne busetnaden.

I meldinga av boka i Weekendavisen vert det vist til Hans Egede, som den dansk-norske kongen sende til Grønland i 1721. Der hadde han ei svak von om å finna nordmenn. I dagboka frå 5. mars 1722 fortel Egede om ein episode der han midt på natta vart vekt av ein åndemaningsseanse. Seinare, då han hadde lært seg språket, spurde han kva dette skulle tyda. Han fekk til svar at folk frykta at nordmennene var komne tilbake for å ta hemn etter at inuittane hadde drepe dei gamle norrøne busetjarane. Difor utførte inuittane angakok-ritual, som skulle påføra nordmennene uhell. Men dei torde ikkje gå til åtak.

Året etter, i 1723, spurde Egede nokre inuittar frå fjordane ved Nuuk om dei norrøne ruinane. Då fortalde grønlendarane at nordmennene vart overrumpla og drepne av forfedrane til inuittane.

Desse to historiene var med i Egedes dagbøker frå 1738, men ikkje i den utgåva som kom i 1925.

Det var det ein grunn til, nemleg striden om Grønland mellom Noreg og Danmark, meiner Nedkvitne.

«Det er i lys av det Nedkvitne ser sensuren av Egedes dagbøker», heiter det i Weekendavisen.

«Dersom klimaet skal ha øydelagt livsgrunnlaget på Sør-Grønland, kvifor skjedde ikkje det same i Vest-Noreg på same breiddegrad ved same hav og med den same næringskulturen?» spør Arnved Nedkvitne i den nye boka.