Økonomi

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Koronakrisa er ikkje som andre kriser. Verda er inne i den verste økonomiske nedturen sidan andre verdskrigen, slo Verdsbanken fast denne veka. OECD meiner krisa er utan sidestykke og vil få langvarige følgjer, og spår at verdsøkonomien skal krympe med seks prosent i år. Noreg har på si side vore gjennom det største fallet i BNP sidan 1931. Men dette er knapt synleg i dagens aksjekursar. Oslo Børs har til dømes henta inn storparten av det store og raske fallet i mars, da kombinasjonen av koronafrykt og oljeprisfall sende aksjekursane rett ned. I skrivande stund onsdag er hovudindeksen på Oslo Børs berre 11 prosent under rekordnivået sitt.

I USA er oppgangen sidan botnen i mars enda meir slåande: Denne veka sette indeksen til den teknologidominerte Nasdaq-børsen ny rekord, medan industriindeksen Standard & Poor’s kom opp att på høgdene frå januar i år, da knapt nokon såg for seg kva slag trugsmål koronaviruset skulle bli.

Frikopling

Denne børsfesten går føre seg samtidig med at langt over 20 millionar amerikanarar er registrerte som arbeidslause, og trass i at talet på koronasmitta stadig aukar i mange delstatar. Utviklinga er underleg. Det er som om aksjemarknaden er frikopla frå realøkonomien der folk arbeider, produserer og konsumerer. Nokre av kontrastane er grelle, som ein skribent i The Atlantic nyleg peika på: I løpet av perioden da talet på covid-19-dødsoffer i USA gjekk frå 100 personar til 100.000, steig Standard & Poor’s-indeksen med 20 prosent.

Dette liknar slett ikkje på etterspelet etter finanskrisa i 2008. Den gongen tok det nærare fem år før aksjekursane i dei fleste land var attende på høgdene frå før krakket. Kursfallet på børsane i vår liknar meir på ei dump i vegen – rett nok ei svært djup dump. Korleis er ei så rask innhenting mogleg?

Det lysnar

Nokre av forklaringane på dette fenomenet er ganske openberre. Ei av dei er at mange ting ser lysare ut enn dei gjorde i mars. Sjølv om pandemien på ingen måte er over, har dødstala falle mykje i dei vestlege landa, gradvis blir det letta på restriksjonane, og hjula kjem i gang att. Investorar prøver å sjå fram i tid, og om koronakrisa faktisk viser seg å vere kortvarig, gjev det meining å investere i aksjar no i påvente av betre tider.

Ei anna årsak til entusiasmen for aksjar ligg i dei ekstreme tiltaka sentralbankane har gjort for å halde hjula i gang i økonomien. I land etter land har styringsrentene blitt kutta til null. Noregs Bank nådde nullpunktet for første gong i historia 7. mai, og i somme land er rentene negative. I tillegg har sentralbankane kjøpt store mengder obligasjonar frå private investorar – eit grep som blir kalla kvantitativ lette – noko som driv ned dei langsiktige rentene i obligasjonsmarknaden.

Ingen alternativ

Til saman har dette truleg ført mange investorar over i aksjar, i mangel på betre alternativ. Det er ikkje særleg attraktivt å tape pengar på å ha dei i banken, rentepapir kastar fint lite av seg no, og i aksjar kan det vere håp om større vinstar på sikt.

I tillegg er koronakrisa av ein annan karakter enn finanskrisa, påpeikar Espen Sirnes, som er førsteamanuensis i finans ved Universitetet i Tromsø.

– Finanskrisa hadde opphav i alvorlege strukturelle problem i økonomien, særleg i USA, og det same er neppe tilfellet i dag. Når koronakrisa er over, ser mange for seg at økonomien vil vere meir eller mindre som før, seier Sirnes.

Dei store vinn

Men alt kjem ikkje til å vere som før når koronakrisa er over. Medan mange privatpersonar og småbedrifter har tapt kolossalt på pandemien, fordi arbeidsplassar har blitt stengde og kundegrunnlaget borte, har andre tent stort dei siste månadene. Og her ligg òg ein del av forklaringa på børsoppturen i USA. Blant dei som har gjort det best under pandemien, er digitale gigantar som Amazon, Google, Apple, Microsoft og Facebook – selskap som tener pengar på at vi menneske ikkje kan møtast som før. Tenestene til teknokjempene har blitt meir etterspurde under pandemien, ikkje mindre. Amazon har til dømes hyra inn 175.000 nye tilsette under koronakrisa.

Aksjekursen til teknokjempene har òg skote i vêret, og Amazon-sjef Jeff Bezos skal ha auka formuen sin med 30 prosent frå mars til mai, medan Facebook-sjef Mark Zuckerberg auka formuen med over 45 prosent, ifølgje ein studie som NTB refererte i

Sjølv om desse selskapa slett ikkje er i krise, nyt dei likevel godt av dei statlege krisetiltaka. Rentevåpenet er ein grov reiskap, og ikkje eigna for behovsprøving. Og lågrentepolitikken frå sentralbanken i USA har gjeve Amazon høve til å sikre seg store treårige lån til ei rente på 0,4 prosent.

Statleg sikring

Trass i at koronakrisa er svært ulik finanskrisa i 2008, finst det vesentlege fellestrekk: Inga regjering kan late finansmarknadene kollapse, for det vil få fryktelege følgjer for realøkonomien. Sunne bedrifter vil gå dukken, arbeidsløysa blir skyhøg og skadeverknadene svært langvarige. Difor har sentralbanksjefar og statsleiarar verda rundt møtt koronakrisa med forsikringar at dei vil gjere nesten kva som helst som er naudsynt for å halde hjula i gang. Og i den grad målet var å gjere investorane trygge nok til å ta sjansar att, har krisetiltaka lukkast overmåte godt så langt.

«Børsboomen i USA er drevet av staten», var tittelen på ein kommentarartikkel av finansredaktør Terje Erikstad i Dagens Næringsliv tysdag. Han viste til at Federal Reserve, den amerikanske sentralbanken, har brukt kring 3000 milliardar dollar for å dempe skadeverknadene av koronakrisa, og det aller meste har gått til å kjøpe gjeld.

I artikkelen siterte Erikstad mellom anna den amerikanske kapitalforvaltaren Stephen Oh, som nyleg sa til Financial Times at «investorene ignorerer den nåværende økonomiske tilstanden og ser optimistisk frem til at økonomien henter seg inn igjen, i kombinasjon med tillit til Fed sin vilje til å være en sikkerhetsventil mot nedsiderisiko». Fed, altså sentralbanken i USA, har innteke rolla som kollisjonspute for aksjeinvestorar.

Greenspan-lina

Denne typen sikring av aksjemarknadene er av ganske ny dato. Ein pioner på feltet var Alan Greenspan, som var sentralbanksjef i USA frå 1987 til 2006. 1987 var året for eit av dei store børskrakka i historia, og det sette spor i den ferske sentralbanksjefen. Lina til Greenspan vart å møte store børsfall med monalege kutt i rentene for å bremse fallet, og etterfølgjarane har halde fram denne lina. Joseph Stiglitz, vinnar av Nobels minnepris i økonomi, er blant kritikarane av denne politikken: Han har hevda at denne bistandspolitikken overfor aksjemarknadene fører til spekulative bobler, privatisering av profitt og tap for samfunnet.

Investorane har på si side grunn til å vere såre nøgde med at sentralbankane stiller opp i krisetider. Og sentralbankane og statsleiarane har ikkje så mykje val når ei stor krise først er der: Dei må trø til skikkeleg for å sikre at finanssystemet ikkje kollapsar. Men kor sunt er det eigentleg at investorane kan kjenne seg trygge på at staten er der om det går skikkeleg gale?

– Det er heilt klart ein fare der, seier Espen Sirnes.

– Om investorar kjenner seg trygge på at dei ikkje verkeleg får kjenne på ulempene i ei krise, vil viljen til å ta risiko auke enormt. Og det er ikkje sunt. Styresmaktene må ikkje isolere aksjonærane frå risikoen i ei krise. I så fall inviterer det dei til å ta større risiko enn godt er.

Ein usikker V

Kritikk av det slaget var truleg meir råkande i samband med finanskrisa i 2008 enn i dag. Uansvarleg spekulasjon og mangel på regulering låg bak den krisa, medan koronaviruset liknar meir på ein naturkatastrofe.

Men spørsmålet no er om dei sikringsmekanismane som sentralbankane har stilt opp med, har skapt ein optimisme på børsen som ikkje har skikkeleg grunnlag i røynda. Ingen veit korleis koronapandemien vil spele seg ut i månadene som kjem, og i den verkelege verda er økonomien langt frå å vere friskmeld.

«Aksjeoppgangen er ikkje bygd på ei V-forma atthenting i verdsøkonomien», skreiv den amerikanske valutaanalytikaren Jeffrey Halley i selskapet Oanda denne veka. Oppgangen er bygd på nesten uavgrensa pengemarknadsinngrep frå sentralbankane i verda, hevda Halley – «og særleg den amerikanske sentralbanken ser ut til å vere villig til å hindre alle tap for investorane, same kor dumme eller grådige dei er.»