I landsbyen Lazarivka, som eg saknar kvar dag no, er det ikkje mange køar, men noko som liknar, blir til kvar tysdag rundt ti om morgonen, der den mobile butikken stoggar på turen rundt om i landsbyane.

Nyleg har det dukka opp ein annan kø kvar fredag framom ein Lada med tilhengjar. Han kjem frå nabolandsbyen Yastrubenka, der dei held mange grisar. Éin gong i veka sender dei ferskt kjøt og flesk til sal i Lazarivka. I dag, da eg ringde til landsbynaboen min, Nina, stod ho i nett denne køen.

«Nettene er kalde», klaga ho. «Vekstene gror ikkje. Det er berre ruccola, reddik og dill det skjer noko med. Og så er det ikkje salt til sals.»

Eg sa ho kunne gå bort til huset vårt og ta litt salt – vi har sikkert ein kilo i kjøkenet.

«Nei, vi har nok salt i kjellaren», avslo ho høfleg.

Ukrainske bønder lèt seg ikkje lett slå ut av manglar. Kvar heim har ei forsyning av salt, sukker og mjøl. Og no, under krigen, er desse lagera større enn nokon gong.

Livet i Lazarivka har blitt litt rolegare – nesten alle flyktningane og migrantane har forlate staden. Trass den vedvarande bombinga av byen Kharkiv, har mange derfrå reist heim. Folk som kom frå Donbas, har smått om senn flytta lenger vestover – og følgt etter dei andre seks millionar ukrainarane som alt har reist til Europa.

Eg er med i fleire Facebook-grupper knytte til livet i Brusilov. Gjennom meldingsappen Viber tek eg del i landsbychatten og chatten til ein av landsbybutikkane, Bucephalus. Butikkeigaren postar stadig bilete av ferske pølser og yoghurt som nyss er leverte. Folk skriv og spør henne om det finst sigarettar og ferskt brød. Ho svarar med ein gong. Gjennom denne internettkommunikasjonen er det som om eg bur nær dei, sjølv om Lazarivka er 800 kilometer unna.

Eg er ikkje altfor ottefull for mangelen på salt. Frontlina for kampane nærmar seg den største saltprodusenten i Europa, Artemovsk-Salt i Donbas. Fabrikken blir bomba av russisk artilleri og har stogga produksjonen, men Tyrkia og Polen iler til for å hjelpe oss med saltet sitt. Eg har ei kjensle av at dei vil levere lenge før Tyskland leverer noko av det tunge artilleriet dei har lova Ukraina.

Russiske missil har øydelagt dei ukrainske lagera av bensin og diesel, og da eg kom attende i bil for eit par dagar sidan, gjekk eg ut frå at det ikkje ville vere bensin å få i Ukraina, så eg fylte tanken før eg kryssa grensa. Det var kjekt å sjå at det ikkje var køar å sjå ved bensinstasjonane i Uzhgorod – bensin og diesel var send inn frå naboland. Også i Kyiv har bensinkøane blitt kortare, men ein får berre 20 liter per bil.

Det første eg ønskte å gjere då eg kom heim, var å ta meg ein gin og tonic og slappe av. Men der blei eg skuffa. Mellom grensa og den noverande bustaden min stogga eg ved mange supermarknader, og eg kunne ikkje finne tonic nokon stad. Eg frykta at tonicmangelen kunne gjelde heile landet, og eg ringde ein ven som er forleggjar i Kyiv, og bad han sjekke i dei næraste butikkane. Akk og ve, det fanst ikkje tonic der heller.

Den opna flaska med gin som står i husværet der vi no bur, har mista all meining.

Det spelar inga rolle, sjølvsagt, men å setje seg ned med ein drink og ei bok har alltid vore ein sumartradisjon for meg. I løpet av dei tre siste månadene har eg gløymt korleis det er å lese. Eg vonar det er mellombels, og eg held fram med å følgje utviklinga i den ukrainske bokbransjen.

Den har òg vanskar med å halde hovudet over vatnet. Russisk artilleri og rakettar har øydelagt fleire titals bibliotek, bokhandlar og trykkeri. Til og med heimane til døde forfattarar har vore utpeika som bombemål. Huset og museet til den ukrainske yndlingsforfattaren og -filosofen min, Hryhoriy Skovoroda (1722–1794), vart fullstendig øydelagt av eit enkelt missil. Dette kan ikkje ha vore ein feil gjort av Russlands treffsikre missilsystem. Skovoroda var ein ikkje-konform som skreiv lyrikk og essay på fem språk. Han brukte store delar av livet sitt til å vandre rundt i Ukraina, skrive og undervise. Han avslo tilbodet frå Katarina den store om å vere hoffilosof, og eit av dei mest siterte utsegna hans var om lag slik: «Verda freista fange meg, men klarte det ikkje.»

Artilleriåtak vert vanlegvis følgde av ein infanterioffensiv. Ein liknande strategi i to fasar er nytta i den russiske offensiven mot bøker og litteratur generelt. I dei okkuperte områda i Ukraina, der russarane utøver makt, er det mange bibliotek som ikkje er øydelagde. «Bibliotekarar» frå Donetsk-biblioteket, omdøypt med namnet til Nadezhda Krupskaya (kona til Vladimir Lenin), er sende ut for å kontrollere alle bøkene i biblioteka i okkuperte område og velje ut såkalla «ekstremistlitteratur» til makulering.

I praksis inneber dette at all litteratur som er utgjeven i uavhengige Ukraina sidan 1991, kan bli teken og øydelagd, inkludert bøkene til den ukrainske poeten Vasyl Stus, som vart fødd i Donetsk og døydde i eit sovjetfengsel i Gorbatsjov-æraen.

Men sovjetiske bøker, som det òg er mange av i ukrainske bibliotek, blir tekne vare på. Det er ingen tvil om at desse bib­lioteka vil få «påfyll» av bøker utgjevne i Russland, ofte fulle av antiukrainske bodskap, som Kyiv Kaput av Eduard Limonov, Ukraine and the Rest of Russia av Anatoly Wasserman og til og med boka til Marine Le Pen, Looking up to Putin.

Det ukrainske kulturdepartementet, saman med det nasjonale bokinstituttet, arbeider med ein motoffensiv. Leiaren av bokinstituttet, Oleksandra Koval, har alt sendt ut ei erklæring om dei 100 millionar sovjetiske bøkene som står i bibliotek i dei uokkuperte delane av Ukraina, og som bør fjernast frå samlingane og sendast til gjenbruk. Med tanke på den alvorlege mangelen på papir i Ukraina, som hindrar publiseringa av nye bøker, bør gjenbruk av 100 millionar sovjetiske bøker vere ein god ting – som gjer det råd å trykkje nokre millionar nye ukrainske verk. Men dette lyt vente til etter krigen, når andre og alvorlegare problem er løyste.

Forresten har Oleksandra Koval òg sagt at verk av Dostojevskij og Pusjkin berre bør vere tilgjengelege i universitetsbibliotek, slik at studentane kan studere den innverknaden klassiske forfattarar har hatt på framveksten av det russiske overlegenheitskomplekset og den messianske ideologien deira. Dette minner om ei oppmoding til litterær sensur og eit forsøk på å innføre ei liste over «uønskt» litteratur. Dersom vi byrjar skjule bøker for lesarane, same korleis, kan også vi bli eit Russland, med svartelista «ekstremistisk litteratur» og ulike forbod.

Eg har meir enn éin gong høyrt sagt at Russland er den kollektive Raskolnikov frå Brotsverk og straff. Men langt oftare høyrer eg at dagens Russland er ein kollektiv Putin.

Ukrainarar diskuterer sjølvsagt ikkje kva ein skal kalle dei som har spreidd kamuflerte sprengladningar i Sumy og Tsjernihiv, miner som har teke livet av born så vel som vaksne. Ein kan seie at desse minene er plasserte der av den kollektive Putin, men ein kan òg sjå for seg at det er den kollektive Raskolnikov eller til og med den kollektive Dostojevskij som gjer dette. Å spreie miner på framandt territorium er det same som å så vondskap, så liding. Lidingskulten har alltid vore til stades i russisk litteratur. Men no ønsker Russland at det er Ukraina og folket der som skal lide.

Russiske soldatar som har trekt seg ut av Kyiv, har lagt igjen hundrevis av miner i heimane til sivile og i omlandet rundt bygder og byar. Det same har hendt i Tsjernihiv og Sumy nord i Ukraina og i andre område med militær aktivitet, og det hender framleis. I tillegg ligg det tusenvis av udetonerte granatar igjen i desse områda. Vi kan trygt seie at i dag er ukrainsk jord sådd med TNT og andre eksplosiv som berre ligg og ventar på at ein traktor eller forbipasserande skal råke borti dei. Særleg er dette eit problem for dei som bur nær grensa til Russland.

Dette forklarer den hastige vervinga av folk til mineleitarkurs, der dei lærer å uskadeleggjere miner og andre eksplosive «gåver» frå russiske åtakarar. Friviljuge frå mange yrke deltek på slike kurs. I Romney, ein liten by vest for Sumy, er det til dømes mange bønder og jordbruksarbeidarar blant dei framtidige mineleitarane. For dei er det svært viktig å gjere russiske granatar og bomber ufarlege. Livet deira avheng av det.

Ifølgje dei mest konservative overslaga til militære ekspertar vil det ta minst fem til sju år å reinske Ukraina for miner og ueksploderte granatar når krigen er over. Slik eg forstår konsekvensane av første verdskrigen, trur eg det vil ta mykje lengre tid. Eg veit om stader i Nord-Frankrike, i nærleiken av landsbyen Vimy, der ueksploderte miner og granatar har lege i ro i jorda i over hundre år, og som framleis blir gravne fram. Det er rett og slett ikkje realistisk å fjerne alt.

Tankar om landminer og bøker leier meg til å skjøne at ei bok kan bli ei mine. Boka kan sprengje all harmoni og bli årsak til drap og hat. Somme bøker har blitt «miner» tilfeldig, medan andre vart skrivne som våpen. Mange slike litterære miner er skrivne mot Ukraina. Det er oppretta ei litterær klassifisering av antiukrainske romanar og forfattarane deira: «den antiukrainske forfattaren av militær science fiction».

Den mest prominente representanten for denne sjangeren er Fedor Berezin, ein pensjonert offiser frå Donetsk, som dessutan tente som forsvarsminister i den såkalla «Folkerepublikken Donetsk». Andre science fiction-forfattarar, som Sergej Lukjanenko, Viktor Poberezhnykh og Artem Rybakov, har òg vore engasjert i ein «litterær» krig mot Ukraina i over 20 år.

No som krigen med Ukraina og Nato-landa har flytta seg frå boksidene deira til røyndom, vil eg tru at desse publikasjonane har mista litt av populariteten sin. No kan du jo sjå litt av fantasiverda deira på YouTube – fantasiane deira er blitt delvis materialiserte. Kvifor seier eg «delvis»? Fordi i alle desse romanane er det Russland som vinn, og Ukraina taper raskt og avgjerande.

Røynda har synt seg å vere annleis.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle