Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Den politiske kvardagen i Noreg går vidare, utan at media legg så mykje merke til det under koronakrisa. Regjeringa legg fram proposisjonar, og Stortinget vedtek. Nyleg vart eit framlegg til ny finansavtalelov sendt til Stortinget, eit lovforslag som finansnæringa er i harnisk over. Morten Kinander er jus- og finansprofessor ved BI. Fyrst er vi litt tekniske, så kjem vi til konsekvensar.

– EU har lagt fram nye direktiv som Noreg må implementera. Men du meiner regjeringa går lenger enn naudsynt?

­– Regjeringa seier at ho vil nytta høvet til å gje lova ei oppdatering. Men det ho i røynda seier, er at ho vil prøva å regulera mange ting og laga éin eller nokre få reglar for likt og ulikt i eit komplisert landskap.

– Det er vel bra at dei vil gjera ting enkelt?

­– Men ikkje overforenkla. Ei problemstilling må gjerast så enkel som råd, men ikkje enklare, sa Einstein. Det dei i røynda gjer, er å taka modellen frå EUs bustadlåndirektiv og lata den modellen gjelda for alle slag kredittavtalar. Men det er stor skilnad på behovet for trygd i ein bustad, der banken også har pant, og andre finans- og kredittavtalar.

­– Regjeringa seier at ho vil gjera lova «tidsmessig» og «brukarvenleg».

– Det er bra at regjeringa vil det, men det er uklart om det var behov for det. Lova fungerer heilt greitt, og regjeringa påstår at ting ikkje har fungert, utan at ho grunngjev det. Framlegget verkar som eit påskot for å forrykkja balansen mellom forbrukar og bank. Dette er det klaraste dømet eg har sett på at lovgjevarmotivet avvik frå grunngjevinga.

– Kvifor det?

– Det har vorte gjeve fullt gjennomslag for ei utgreiing som lovavdelinga laga internt. Dette skulle ha vore handsama i ein NOU. Utgreiinga fekk mykje kritikk frå høyringsinstansane, særleg i finansnæringa. Men også Regelrådet som Justisdepartementet sjølv har oppnemnt, gav utgreiinga såkalla raudt lys. Dei sende utgreiinga attende og sa at konsekvensane ikkje var utgreidde. Likevel kjem endringane.

– Som til dømes er?

– Lova pålegg finansnæringa ei rekkje plikter når det gjeld både kredittvurdering og avtalar som kundane går inn i. No får bankane erstatningsplikt om dei ikkje overheld desse pliktene, også når kunden medvite har visst at han ikkje burde taka opp lånet. Til dømes er det bankane sjølve som forsikrar seg om at kundane har forstått det dei skriv under på. Sjølvsagt bør kundane vita kva dei går inn på, og det finst alt ei slik plikt. No er det til dømes slik at om du som kunde forstår at du ikkje burde taka opp dette lånet, må du likevel prøva å betala attende, og i alle fall ikkje bruka opp pengane så fort du kan. Men i den nye lova har ikkje du som kunde plikt til å avgrensa tapet. Du kan satsa på at banken gjorde ein feil og fare til Las Vegas med pengane.

– Men den nye lova vil gjera det lettare for personar som har vorte svindla gjennom bruk av bank-ID og kode?

– Ja, og regelverket har vore svært strengt. Det har vore ein del tragediar der personar har vorte lurte av sambuarar eller tidlegare kjærastar som har skaffa seg kodebrikke og personleg kode. Men no innfører dei ein regel som seier at bankane må prova at svindelen er forsettleg. Om ein person har gått konkurs, til dømes, kan han få ein annan til å tømme kontoane for seg, utan at nokon av dei må stå ansvarlege for tapet. Det nye forslaget er at ein må betala ein eigendel på 450 kroner om ein ikkje har gjort noko gale. Om ein derimot har vore grovt uaktsam og late brikka og koden liggje ope framme, er det 12 000 i eigendel. Resten av pengetapet må banken dekkja. Berre om banken kan prova at du medvite har gjeve brikke og kode til nokon andre, er ein ansvarleg for misbruket. Men bankane vil stort sett ikkje ha nokon sjanse til å prova dette. I dag må ein derimot gjera alt ein kan for å verna brikke og kode.

– Men om det vert mindre strengt og meir svindel, vil vel bankane velta dei auka kostnadene over på alle dei som ikkje svindlar?

– Det kan skje, men eg trur det er meir sannsynleg at bankane lagar meir kronglete sikringssystem. Dimed vert det heile mykje meir byråkratisk, tidskrevjande og mindre effektivt. Under koronakrisa har finansministeren skrytt mykje av kor effektiv finansnæringa har vore i å overføre statlege pengar og å yta effektiv hjelp. Eit avgjerande element i dette har vore bank-ID. Lovframlegget stiller heile ordninga i fare. Ja, bankane har nytt godt av eit svært strengt regelverk, og eit visst styrkt vern av offer for svindel bør koma. Men ikkje dette.