Kommentar

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Nokre var ekstra glade for at det gjekk som det gjekk i valet. På kvelden og heile natta etter at vallokala stengde, stod denne setninga på toppen av Nrk.no og grafikken dei hadde laga: «Venstresiden har vunnet!» Så kom tydelegvis ein gamal kynikar på arbeid. På formiddagen dagen etter vart ropeteiknet fjerna.

Men NRK var ikkje åleine om å bomma litt i valdekninga. Det gjorde også meiningsmålarane. Den beste målinga skal vera Norstats supermåling for NRK som vert publisert fredagen før valet. Der vert over 11.500 spurde, ti gonger så mange som i ei vanleg meiningsmåling.

I år burde supermålinga og andre målingar ha vore ekstra presise i veka før valet. For då førehandsrøystinga vart stengd fredag den 9. september, hadde heile 1,65 millionar røysta, noko som utgjorde 57,8 prosent av dei endelege røystene – ein kraftig oppgang frå 2017, då 36 prosent førehandsrøysta, som også var ein suveren rekord.

Feila

Meiningsmålingane i dagane før valet vart med andre ord langt på veg ei kartlegging av kva dei som alt hadde røysta, hadde røysta på. Det gjekk med NRKs supermåling som det gjekk med dei andre meiningsmålingane, dårleg. «NRKs siste måling før valet viser at det går mot regjeringsskifte, men at Jonas Gahr Støres ønskeregjering Ap, Sp og SV mistar fleirtalet. Valkvelden blir ein neglebitar for småpartia. Fire av dei har kara seg over sperregrensa.»

MDG skulle få 4,9, dei fekk 3,9. Sp skulle få 11,9, dei fekk 13,5. SV, som NRK utropte til valkampvinnar dagen før valet, vart målt til 8,9, dei fekk 7,6. Ap, på si side, synte meiningsmålinga, skulle få 24,7. Dei fekk 26,3. Trass i at så mange røysta på førehand og så mange vart spurde, bomma Norstat klart og tydeleg.

Sogn og Fjordane

Bommen kan ha med taktisk røysting å gjera, men då må særs mange ha røysta taktisk på sjølve valdagen. I Sogn og Fjordane skjedde truleg det. Ap ser ut til ha gjort det særleg bra på sjølve valdagen. Det gjekk ut over samarbeidspartnaren Sp. Resultatet syner demokratiet på sitt verste eller beste.

Før valet låg Sp langt føre Ap på meiningsmålinga. Men så gjekk truleg ein del veljarar frå Sp over til Ap, rett før valet eller på sjølve valdagen. Det er i og for seg ikkje noko nytt i. På valdagen kjem det alltid nokre ekstra veljarar til Ap over heile landet. Sp fekk 28,4, Ap 26,5, Høgre 13,7, og vesle Venstre fekk 3,4 prosent og kom på åttande plass, rett framføre MDG, som kom på sisteplass av stortingspartia.

Korleis vart dei fire mandata i Sogn og Fjordane fordelte? Sp fekk eitt mandat, Ap fekk eitt, Høgre fekk eitt, og Venstre fekk eitt. Ap og Sp, som fekk 55 prosent av røystene, fekk to representantar frå Sogn og Fjordane. Høgre og Venstre, som fekk 17,1 prosent, fekk også to. Eg var neppe åleine om å le høgt då eg såg resultatet. Men korleis kan eit demokrati bomma så grovt i representasjonen?

Faktum

Sogn og Fjordane har tre direkte mandat og eit utjamningsmandat. Ein skulle tru at Sp fekk to representantar, sidan partiet var så langt føre Høgre. Men valordninga er basert på delingstal som kjem i ei gjeven rekkefylgje og er nokså komplisert. Sp fekk sine veljarar delt med 3, Høgre med 1,4, for å seia det vel enkelt. Då fekk Sp fyrstemandatet, så kom Ap og fekk andremandatet og deretter kom Høgre, og det sjølv om Sp hadde meir enn dobbelt så mange røyster som Høgre. Ja, dette er valmatematikk, og dimed var Olve Grotle – finst dei eit meir vestlandsk namn? – inne.

Hadde Sp fått 640 av dei røystene som gjekk attende til Ap, hadde Sp fått to representantar, Ap éin og Høgre null. At Venstre fekk éin, har å gjera med at dei kom seg over sperregrensa nasjonalt. Så vart dei røystene fordelte matematisk på fylke med utjamningsmandat, og tilfeldigvis hamna det eine mandatet på nett Venstre i Sogn og Fjordane. Slik er også demokratiet.

Ja, tala for Sogn og Fjordane er artige, men vel så artige vart resultata i dei verkeleg sterke borgarlege valkrinsane Møre og Romsdal, Rogaland og Hordaland. Der har venstresida aldri hatt ein sjanse, og der skal Høgre dominera totalt. Det skar seg denne gongen. Valdeltakinga gjekk sterkt ned i alle dei tre fylka, som er dominert av olje- og leverandørindustri.

Oljeskatten

Høgre låg greitt an på meiningsmålingane i dei tre fylka, men så kom dei med framlegget til ny oljeskatt, som heile regjeringa selde inn som ein klimapakke og ei avvikling av leiterefusjonsordninga. I røynda var denne påstanden så langt frå sanninga om ein kunne koma. Oljeselskapa fekk mykje meir kontantar her og no, og leiterefusjonsordninga vart gjeldande for heile oljeskatteregimet.

Men folk trudde det dei vart fortalt, og møtte ikkje opp. I Øygarden, som verkeleg er olje, gjekk valdeltakinga ned med 3 prosentpoeng og Høgre attende 8,8 prosentpoeng, ei tydeleg demobilisering. I Møre og Romsdal gjekk Høgre attende med 7,5 prosentpoeng og gjekk frå å vera det største partiet ved førre val til å få 16,3 prosent no. Frp vart det suverent største partiet, og Høgre hamna på fjerdeplass, eit godt stykke bak det raudgrøne partiet Sp, som kom på tredjeplass og gjekk fram 4,7 prosentpoeng. Høgre tapte valet i dei tre borgarlege fylka.

Oslo-pressa

Så kan alle vi som ikkje har vore i Oslo på eit par år, slik som underskrivne, lura på kva det var som gjekk føre seg i pressa der i byen. Dei som fekk med seg kommunevalresultatet til MDG i 2019, særleg i Oslo, burde ha forstått at partiet fyrst og fremst er eit Oslo- og storbyfenomen. Framgangen frå riksvalet i 2017 var for avgrensa geografisk. Men av ein eller annan grunn dekte både NRK, TV 2 og Oslo-avisene MDG som om dei ikkje var ei kommuneliste, men eit riksparti, som heilt sikkert ville koma langt over sperregrensa.

Lat oss samanlikna stortingsvalet no med kommunevalet i 2019: MDG fekk 15,3 i 2019 og 8,5 no i Oslo. I Trondheim gjekk dei frå 10,4 til 6,4. I Bergen frå 9,9 til 5,2. I Stavanger frå 6,4 til 3,3. I Drammen frå 8,5 til 3,4. I Kristiansand frå 7,5 til 3,9 og i Tromsø frå 7,4 til 4,3. Vel fekk vi nokre underlege resultat utover i landet, som til dømes i Sogn og Fjordane. Men dei underlegaste tala kom frå meiningsmålarane og mediehusa i Oslo. I år vart det litt for mykje ynsketenking og litt for lite røyndom i valkampen.

Den store valvinnaren var Sp. På Twitter undra politisk redaktør i Aftenposten, Kjetil B. Alstadheim, på om Jan Bøhler skal spela meir gitar no som han ikkje kom seg inn på Stortinget for Sp.

Dei gjer seg tankar, slike òg, som Einar Førde sa det.