Den 21. august vart elevane ved Natur videregående skole på Furuset i Oslo informerte om den komande skuledebatten onsdag 30. august. Her skulle ungdomspartia til dei ni største av dei partia som hadde fått meir enn 1 prosents oppslutning ved siste stortingsvalet, få delta, slik som Utdanningsdirektoratet tilrår for opplegget til desse skuledebattane. Vel å merka er dette ikkje nokon regel, men ei retningsline; skuleleiinga vel sjølve kven dei vil invitera til å ta del i skuledebattane.

Dagen etter tok ein av elevane ved skulen, Richard Slagstad Kierulf, kontakt med læraren som var ansvarleg for debatten, og spurde om han kunne få vera den tiande deltakaren, som representant for partiet sitt, Industri- og Næringspartiets Ungdom (INPU). Kanskje ikkje så merkeleg, for denne dagen melde pressa at INP «fosser frem» på meiningsmålingane og hadde nådd 5,1 prosent på landsbasis, meir enn Venstre, MDG og KrF. Dagen etter fekk INPU-eleven plass i debatten, og melding vart send ut til alle dei inviterte ungdomspartia.

«Norma»

Men dagen før debatten ringde AUF-leiaren Simon Glad Frigessi til skulen. På vegner av alle dei ni fyrst inviterte partia, melde han frå om at dei ikkje ønskte at INPU skulle få vera med i skuledebatten. Dette vart grunngjeve med at det stridde mot «norma» om berre å ta med parti som ved førre stortingsval hadde fått over 1 prosent røyster.

Richard Slagstad Kierulf fortel at han om morgonen på debattdagen undervegs til kjemisalen gjekk gjennom rommet for debatten og såg at det var rigga til med ti bord, også eit bord med ein INP-logo. Men litt seinare vart han henta ut frå kjemitimen og fekk vita at dei andre ungdomspolitikarane no var samde om at dei ville forlata debatten dersom skulen lét INPU vera med. Læraren valde då å la debatten gå – utan representanten for INPU.

Partiprogrammet

Sidan det ikkje stridde mot reglementet å ha med det tiande partiet i debatten, vel eg å tru at dei ni andre partirepresentantane nytta «norma» som vikarierande argument, og at den verkelege årsaka til at dei ikkje ville sitja i panel med IPNU, var klimapolitikken til dette partiet, som går for å vera «klimafornektarar».

Det går fram av partiprogrammet til INP at dei ser på klimaendringane som korkje menneskeskapte eller spesielt alvorlege, og meiner at «befolkningsvekst og miljøet [er] større akutte utfordringer». Programmet framstår som tvilande til klimavitskapen og i opposisjon til klimapolitikken, og partiet er sterkt kritisk til det dei meiner er politisk utnytting av klimaangst for å skaffa seg politisk makt, og ser på det grøne skiftet som miljøfiendtleg. Heilt konkret vil dei ikkje ha nokon klimapolitikk. Dei vil seia opp Parisavtalen og oppretthalde Noregs olje- og gassproduksjon.

Men både intuisjon og kunnskap stør trua på at industrivekstsamfunnet som har øydelagt natur og miljø sidan den industrielle revolusjonen, må føra til alvorlege økologiske kriser, inkludert klimaendringar. Det er rett nok noko paradoksalt i «det grøne skiftet» som skal berga klimaet med tiltak som inneber meir naturøydelegging, men det er òg noko paradoksalt i INP – eit parti som vil redda miljøet ved å sjå vekk frå klimaendringar og styrkje interessene til næringsliv og industri, dei mest miljøfiendtlege verksemdene vi har.

Rom for drøfting

Men skal det ikkje vera rom for å diskutera slike tema som dette? Er det bortanfor all fornuft å diskutera om den storstila omlegginga til solpanel og vindkraft er einaste vegen å gå for å berga klimaet? Lyt ein verta lyst fredlaus om ein ikkje vedkjenner seg til FNs klimapanel?

Under folkestyret som ungdomspolitikarane trur på, er det rimeleg at synsmåtar som mange held for å vera urimelege, men som mange andre deler, vert representerte på storting, i kommunestyre og i politiske debattar. I ein EU-studie frå 2022 sa 24 prosent av nordmennene som vart spurde, at dei ikkje trudde at klimaendringane er menneskeskapte.

Dette synspunktet vik av frå fleirtalet mellom forskarane. Men i panelet på Natur videregående skole sat det òg ein representant for KrF som sikkert trudde på noko det ikkje er fleirtal for korkje i forskarmiljøa eller i folket. Det er vel fleire som tviler på klimapolitikken enn som trur på jomfrufødselen.

Og ifølge NRKs valomat for 2023 meiner partia Venstre og Miljøpartiet at det finst meir enn to kjønn, noko som strir mot tusenårlang biologisk og vitskapleg semje. Det er faktisk for mindretalsmeiningar vi dyrkar trus- og ytringsfridom og har eit politisk fleirpartisystem.

Tabua

Tabu har alltid funnest i samfunnet. I 1950-åra hadde vi trongare grenser for kva vi ville akseptera på område som religion og seksualitet. Alle kjenner til rettssaka mot forfattaren Agnar Mykle og forlaget hans etter at dei gav ut romanen Sangen om den røde rubin i 1956. Så seint som i 1980 vart den blasfemiske filmen Life of Brian stansa av Statens filmkontroll, som utøvde filmsensur i Noreg heilt fram til 2004. Likevel vart tabua knytte til pornografi og blasfemi svekte frå 1960-åra av.

Men etter den iranske fatwaen mot romanen Sataniske vers av Salman Rushdie og den sensuren og sjølvsensuren dette førte med seg, er tabua atter vorte styrkte, fyrst gjennom terrorredsla knytt til åtak på og kritikk av islam, seinare med saker om identitetsspørsmål. Det er no vanleg at dei som ikkje har dei «rette» synsmåtane, får internettmobben etter seg, slik til dømes forfattaren av Harry Potter-bøkene, J.K. Rowling, fekk då ho ironisk kritiserte ein ideologisk språkbruk der omgrepet «kvinner» vart skifta ut med «personar som menstruerer».

Same tendensen såg vi då studentane i Bergen i fjor erklærte utdanningsminister Ola Borten Moe for «persona non grata», eit omgrep frå diplomatiet som vert nytta i tilknyting til utvising av ein tilsett ved ein framand ambassade.

Den vesle hendinga på Natur videregående skole ser eg på som eit døme på at også legitime politiske avvik i synet på klimaendringane og korleis dei lyt møtast, har fått karakteren av tabu og kan føra til utestenging.

Det kan sjå ut som om dei politiske ungdomsmiljøa i dag, trass i snakket om «mangfald», er i ferd med å utvikla uheldige refleksar der dei tankelaust støyter ut avvikarar frå «den rette læra». For det ligg truslære og dogmatisk innstilling til grunn når ordskifte er uønskte, og usamde vert viste på dør, medan dei samde sit att og diskuterer.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.