Essay
Grensemysteriet
Sør-Varanger blei norsk, sjølv om området hadde blitt rekna som russisk. Storpolitiske omstende forklarer delvis saka, men ein kjem heller ikkje unna rein flaks og slumpetreff.
Baren i Boris Gleb sommaren 1965.
Foto: Ukjend / Grenselandmuseet
Vi et tidleg frukost, igjen skal vi ut på vegane i det store og merkelege Sør-Varanger. Det er siste dagen vår, og berre eit større område står igjen å vise guten på ni år. Han veit no mykje om Bugøynes, Neiden, Hesseng, Kirkenes, Bjørnevatn og Pasvikdalen. Men han veit ingenting om Jarfjord og Jarfjordfjellet.
Eg treng ikkje bruke energi på å selje inn destinasjonen. Han høyrer knapt etter. For han er det nok å vere på tur, på ein plass han aldri har vore før. Eg hugsar korleis det var.
Vi hiv oss i bilen og køyrer ut av Kirkenes, fortset rett fram før vi kjem til Hesseng, mot Storskog, Jarfjord og Grense Jakobselv. Vegtraseen er heilt ny for meg, og tunellen vi snart køyrer inn i, har namnet Trifontunellen. Vegen stod ferdig i 2017, og eg antar at namnet var meint som ein kulturhistorisk gest til alle russarane som enno kom over grensa frå Storskog den gongen.
Trifon var som kjent misjonæren til skoltesamane på 1500-talet. Ein gong skal han, ifølge det som har kjenneteikna til ein myte skapt i ettertid, ha gøymt seg for fiendtlege sjamanar (skoltesamar) i ei hole nede ved Bøkfjorden, litt lenger nord for der tunellen kjem ut, ved Elvenes. Tunellen ville neppe ha blitt kalla Trifontunellen i dag, sidan det frå russisk side dei siste åra – som ein del av minnekrigen – er blitt hevda at Trifon gjorde Sør-Varanger til heilagt russisk land.
ETTER Å HA KØYRT over nye Elvenes bru, køyrer vi tilbake over gamle Elvenes bru, litt opp fjellsida og så på grusvegen mot Skafferhullet, grensegjerdet og Boris Gleb. Halvvegs, etter berre ein kilometer, får vi sjå eit skilt oppe til høgre, der det skal vere eit krigsminnesmerke. Eg kan ikkje hugse at det var eit slikt her, så vi tar av, og etter eit minutt er vi framme.
På Elvenes var det to fangeleirar for sovjetarar, dei fleste kom frå Litsafronten nokre mil lenger aust. Dei blei sette til vegarbeid og utsette for horribel behandling, med lite mat, lite klede og store fysiske påkjenningar. Etter kvart som dei døydde, blei dei dumpa i vegkanten og gravlagde der, som menneskeleg fyllmasse – eller i massegraver. På minnesmerket står det øvst på russisk, under på norsk: «TIL MINNE OM DE SOVJETISKE SOLDATENE SOM MISTET LIVET I NORGE 1941–1945 OG SOM VAR GRAVLAGT HER.»
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
