Jordbruk
Fryktar forvitra fagmiljø og svekt beredskap
I Lebesby er det berre fire mjølkebruk i drift, alle drivne av godt vaksne bønder. – Mjølkeproduksjonen i heile Finnmark er pressa, seier mjølkeprodusent Lise Skreddernes.
Publisert
Sist oppdatert
«Verdens nordligste melkeproduksjonsbruk», er teksten som kjem opp på telefonskjermen når eg ringjer Lise Skreddernes, som driv mjølkebruk i Bekkarfjord i Lebesby kommune i Finnmark. Lengst nord i landet driv ho mjølkeproduksjon med 16 kyr i lausdriftsfjøs.
– Er mjølkebruket ditt verkeleg det nordlegaste i verda?
– Vi har leita på kartet, og eg trur ikkje det finst noko lenger nord. Så det stemmer nok, det.
– Kva kan du seie om drifta?
– Vi driv mjølkeproduksjon på eit relativt lite bruk. Vi er litt typiske for fjordstrøka, der det tidlegare var kombinasjonsbruk med fiske og jordbruk. I 1970-åra vart det bygd ein del fjøs, og nokre bruk gjekk over til reint jordbruk. Vi bygde om til lausdrift for fem år sidan.
– Det må ha vore ei stor investering.
– Ja, det var det verkeleg – for eit såpass lite bruk. Men i dag er vi glade for at vi gjorde det. Det var før den store prisauken på byggjemateriale, så vi kom kanskje greitt frå det. Men rentene har stige, og det har vi kjent på.
82 mjølkebruk i Finnmark
Når det nærmar seg 17. mai, nærmar det seg òg tida for det årlege jordbruksoppgjeret. I år som tidlegare år er det eit mål at ei semje mellom jordbruksorganisasjonane og staten skal vere på plass før vi heiser flagget grunnlovsdagen. Kravet frå bøndene vart levert 2. mai.
Tidlegare i vår vedtok Stortinget fleire føringar for oppgjeret, som denne: «Stortinget ber regjeringa ha ei kraftig prioritering av Nord-Noreg i jordbruksoppgjeret 2025.»
I ein rapport Agri Analyse nyleg utarbeidde på oppdrag frå Finnmark Bonde- og Småbrukarlag, kjem det fram at det i 2024 berre var 263 aktive gardbrukarar att i fylket. Sidan 2000 er talet redusert med 58 prosent.
Av dei 263 bruka har 200 husdyr, og 82 av bruka er mjølkebruk. 60 av desse er å finne i kommunane Alta, Tana og Sør-Varanger. 28 av bruka har framleis båsfjøs, som må verte omstilte til lausdriftsfjøs innan 2034. Om desse bruka ikkje vert omstilte, skriv Agri Analyse, kan det utfordre meieristrukturen.
– Står ekstremt dårleg til
Prosjektleiar i Agri Analyse Margaret Eide Hillestad meiner landbruket i det nordlegaste fylket no har vorte sårbart.
– Eg synest det står ekstremt dårleg til. 263 bønder er jo ingenting. Eg meiner at dersom ein meiner alvor med å ville ha landbruk over heile landet, så er ein nøydd til å ta skikkelege grep for at det framleis skal vere aktivitet i Finnmark.
Hillestad fryktar at både infrastrukturen og fagmiljøet bønder er avhengige av, vil forvitre dersom utviklinga held fram.
– Du kan ikkje oppretthalde næringsmiddelindustrien dersom det ikkje vert levert nok råvarer. Rådgjevingstenester er avhengig av kundar. Når bøndene forsvinn, forsvinn òg infrastrukturen og nettverket rundt bøndene. Tilgangen på veterinær blir dårleg. Å få hjelp til å sanke dyra blir vanskeleg. Vert dei for få, raknar miljøet.
Føreslår tiltakspakke
Å gjere Finnmark drivverdig framover vil koste pengar, ifølgje Agri Analyse. I rapporten foreslår dei ei tiltakspakke på 1 milliard kroner.
– Det er snart ikkje mjølkebruk igjen, og dersom ein skal få fleire mjølkebønder, treng dei å investere i nye fjøs, nye dyr, nye maskiner. Folk må få mjølkekvote. Om det kjem i form av pengar, eller at staten kjøper inn kvotar og delar dei ut gratis til unge – det kostar pengar, det òg. Alt kostar. Vi har gått gjennom og rekna på det vi ser manglar. Så har vi prøvd å lage eit kostnadsoverslag ut frå den informasjonen vi har, både frå Nibio og andre kjelder.
– Kor realistisk er ein slik pakke?
– Stortinget har sagt at dei vil satse på Nord-Noreg. Det kostar pengar, men vi har jo eigentleg råd til det. Det er ei utgift som gir inntekt tilbake. Det er ikkje meint å vere ein milliard kvart år i all framtid. Dette er for å få i gang nye etableringar og få opp eit miljø.
Løyser problema sjølve
Lise Skreddernes seier at ho merkar at mjølkeproduksjonen i Finnmark er pressa.
– Vi må ikkje verte færre, og vi må ikkje produsere mindre. Vi er på grensa til kva som går rundt. Her i kommunen er alle mjølkeprodusentane i 50–60-årsalderen. Det er avgjerande tider for om det skal vere mjølkeproduksjon i kommunen framover.
– Skaper det utfordringar for dykk at de er så få?
– Ja, heilt klart. Her i kommunen har vi hatt eit godt fagmiljø. Vi fire mjølkeprodusentane bur ganske nær kvarandre. Det er viktig å ha folk kring seg som driv med det same, for vi kan ikkje berre ringje etter service når noko skjer. Vi må ofte løyse problema sjølv. Det er heilt avgjerande å ha naboar som kan hjelpe.
Tenkjer på beredskapen
– Regjeringa har sagt at dei vil satse på landbruk i Nord-Noreg. Kva må til?
– Skal vi ta vare på produksjonen vi har att i Finnmark, må det kraftige grep til, slik det òg stod i vedtaket. Det viktigaste er at tiltaka kjem bonden til gode, og ikkje berre går til forsking eller utgreiing. Tiltaka må verke på grasrota.
– Kvifor treng vi eigentleg landbruk i Lebesby og i Finnmark?
– Det handlar om beredskap og matproduksjon, men òg om busetjing og nærvær. Har vi ikkje matproduksjonen i gang, er det frykteleg vanskeleg å starte opp att. Eg meiner matproduksjon er ei form for førebygging på vegner av heile samfunnet.
