Lytt til artikkelen:

Ureining

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Land etter land i Europa seier dei vil avvikla atomkrafta, Sveits, Italia, Belgia, Spania…, og det sjølv om både FNs klimapanel, FNs medlemsland samla og etter kvart til og med EU har sagt at atomkraft bør vera ein sentral del av kampen mot klimaendringar. Men i Europa, med visse unnatak, Finland spesielt, går vi altså motsett veg. Vi går attende i soga. Atomkraft vert bytt ut med kol og ved.

Det var i grunnen svenskane som byrja med atomkraftmotstand. Alt i 1980 sa svenskane nei til atomkraft i ei folkerøysting, berre for å verta ignorerte av politikarane, som så ofte før. Men Angela Merkel er meir av ein populist enn svenske politikarar. Då tsunamien råka Japan og Fukushima-reaktoren, døydde ingen i sjølve ulukka, men rundt 1600, hovudsakleg eldre, døydde truleg av stresset som evakueringa førte med seg. Verdas helseorganisasjon trur at mellom 0 og 400 kan døy som fylgje av stråling, men at ned mot null er mykje meir sannsynleg enn 400.

Fekk nok

I alle høve fekk tyskarane nok, og det sjølv om ingen av deira atomkraftverk kunne verta utsette for tsunamiar eller større jordskjelv. Merkel lytta. Straks sette ho i gang stenging av atomkraft og lova at alle atomkraftverk skulle fasast ut innan 2022. Atomkraft utgjorde i 2011 25 prosent av Tysklands samla kraftproduksjon. I 2017 hadde Merkel stengt ned heile 11 GW av atomkrafta, og med det har ho gjeve forskarar empiri og tal. Så kva er konsekvensane? I regi av prestisjetunge National Bureau of Economic Research (NBER) har tre forskarar sett på utslaga i den heilt ferske artikkelen «The Private and External Costs of Germany’s Nuclear Phase-Out».

For å taka konklusjonen med ein gong: Om Tyskland i staden for å byrja stenginga i 2011 hadde utsett det heile til 2032, ville tyskarane spart 2,25 billionar kroner eller vel 100 milliardar i året. Og nei, dei største kostnadene kjem ikkje for klimaet; Tyskland er trass alt ikkje ein så stor global aktør. Den årlege kostnaden i klimaskadar, seier forskarane, er berre på 15 milliardar. Den store kostnaden kjem ved auka lokal ureining. Forskarane har rekna seg fram til at 1100 fleire døyr per år enn om Tyskland hadde halde på atomkrafta. Den samla kostnaden ved auka lokal ureining set dei til om lag 70 milliardar i året. Ja, også atomkraft har kostnader og risiko, seier forskarane, men alle analysar syner at dei er svært låge når investeringa fyrst er gjord. Dei diskuterer òg kvifor tyskarane er så mot atomkraft, men kjem ikkje med gode svar basert på rasjonalitet.

Frå låg til høg

Sjølve nedlegginga av atomkraft, seier forskarane, har ein direkte kostnad gjennom auka straumprisar, men dei tek ikkje med investeringskostnadene ved ny kraftproduksjon, truleg av di dei hadde kome i alle høve. Dei ser berre på sjølve prisauken som utfasinga fører med seg. Men i 2017 åleine var kostnadene ved den grøne vendinga på 250 milliardar kroner for tyskarane, som har gått frå å ha ein kraftpris inkludert nettleige og avgifter som låg langt under gjennomsnittet for EU, til å verta høgst i EU.

Men når tyskarane satsar så mykje på grøn energi og forskarane likevel ikkje tek med denne kostnaden, korleis kjem dei då fram til ein såpass høg sum likevel? Av di atomkrafta ikkje har vorte erstatta av fornyeleg energi, men i hovudsak kol. Eller meir rett: på grunn av manglande atomkraft har ikkje kolproduksjonen gått ned: «Produksjonen frå kolkraftverka var nokså konstant i den perioden vi såg på», og det altså trass i stor utbygging av fornyeleg energi.

Noko av det fine med atomkraft er at ein kan skrua den av og på nettet, atomkraftverka står no berre der og går. Vind og sol, derimot, er ustabil. Difor treng alle system som baserer seg på vind og sol, ryggdekning for skya og vindstille dagar. Når så atomkraft forsvinn, må ein henta denne ryggdekninga frå andre kjelder, som i Tyskland hovudsakeleg vart kol.

Men EU og særleg Nord-Europa og Tyskland seier at dei skal bort frå kol – i 2015 kom om lag 40 prosent av kraftproduksjon i Tyskland frå kol. Tyskland har høgre CO2-utslepp per innbyggjar enn til dømes Noreg og har difor vedteke å fasa ut kolkraft òg. Lenge har vona vore at kolet skal verta erstatta av vindkraft, men Tyskland har bygt så mykje vind at dei no har stor overkapasitet. Vindkraftutbygginga på land i Tyskland har stogga heilt opp, og lokal protestar har ført til at utbygging av såkalla monstermaster, altså nett mellom nord og sør, ikkje ser ut til å verta noko av. Difor må Tyskland og alle andre europeiske land som skal fasa ut atomkraft og ikkje vil satsa på kol, finna ei anna stabil energikjelde.

Brenn tre!

Svaret ser ut til å verta ved, eller såkalla fast biomasse, om vi skal døma etter EU-kommisjonens statistikk. To tredjedelar av EUs fornyeleg energiproduksjon kjem frå biomasse, i hovudsak tre, som er mykje større enn både sol og vind. Storbritannia er eit godt døme: Frå 2008 til 2018 gjekk dei frå å importera under 500.000 tonn pellets, som før turking utgjer om lag 1 million tonn tremasse, til å importera 8 millionar tonn pellets i 2018. Denne tremassen vert så nytta i staden for kol, sidan utslepp frå kol tel med i CO2-rekneskapen, medan brenning av tre ikkje tel med i det internasjonale regelverket. Brenning av tre gjev den same ryggdekninga til vind og sol som kol gjer.

Mykje av den importerte tremassen går til Drax Power Station i Yorkshire, som før var eit av Europas største kolkraftverk, men som takk vera store subsidiar no er lagt om til ved. Trist nok har det ført til høgre CO2-utslepp enn før, heile 23 millionar tonn CO2 går no opp gjennom pipene, meir enn halvparten av Noregs utslepp av karbondioksid kvart år.

Men det har vi skrive om før. Det vi kan slå fast, er at EUs import av tremasse har gått opp og skal halda fram med å gå opp. Og her er poenget: Brenning av tre er truleg langt meir skadeleg for den lokale lufta enn brenning av kol. Atomkraft på si side slepper ikkje ut faste partiklar i det heile.

Tre er meir skadeleg

I NBER-rapporten ser forskarane på kor mykje ureining fossile kjelder fører med seg, og samanliknar det med kor stor den lokal ureininga ville vore med atomkraft. Ja, nedlegginga av atomkraft har ført til mykje høgre kolbruk enn Tyskland elles ville hatt, men gassbruken har òg gått opp. Men forskarane finn òg at så godt som alle ureiningsskadane kjem frå kol, ikkje gass. Dei har derimot ikkje sett på skadane frå brenning av tre.

Her må vi verta litt tekniske. Alt som vert brent, slepper ut NOX og fine partiklar. Det er desse komponentane som fører til lokal ureining, som igjen er farleg for folkehelsa. Ein gigajoule energi produserer om lag 280 kWh. Av tre, kol, olje og gass har gass den suverent beste eigenskapen. Tre slepper ut 625 gram fine partiklar per gigajoule, gass 0,5 gram og kol 387 gram. Ved slepper rett nok ut litt meir NOX enn kol, men det er marginalt. Ikkje berre slepper ved ut meir CO2 enn kol per kWh, altså, og tre gonger så mykje som gass, vedbrenning er òg etter alt å døma mykje verre for lokalmiljøet enn kol. Difor har då òg Den amerikanske lungeforeininga gått sterkt ut mot all subsidiering av vedkraftverk.

Fordelen med store kraftverk i motsetnad til fyring heime – tenk til dømes på luftkvaliteten i Oslo når det vert fyrt med ved på kalde dagar – er at i store kraftverk kan ein montera filter. Men diverre slepp likevel mykje gjennom. Den britiske miljøorganisasjonen Biofuelwatch har undersøkt korleis det gjekk med utsleppa av partiklar etter at Drax vart lagt om frå kol til ved. Utsleppa gjekk opp frå 382 tonn i 2008 til 897 tonn i 2016. «Auken svarer til å sleppa 3 millionar ekstra dieselbilar ut på vegane kvart år», seier organisasjonen. Særleg ille er det at nye Drax slepper ut svært mykje små partiklar, som gjer særskilt store skadar i kroppen. BBC har spurt leiinga i Drax om auken, og leiinga svarte då at dei var innanfor det regelverket styresmaktene hadde sett.

Større skadar

Det meste tyder på at nedlegging av atomkraft fører til større skadar enn forfattarane av NBER-rapporten tek høgd for, dersom atomkrafta ikkje vert erstatta av kol, men av tremasse. At tremasse i alle høve vert ein stadig større del av både Tysklands og EUs kraftproduksjon, ser ut til å vera sikkert. Men det er ikkje slik at all brenning av ved i EU kjem på basis av import. Særleg Aust-Europa har auka vedproduksjonen sterkt. Ein rapport frå EU sjølv frå 2016 har sett på auken frå 2005 og planane fram mot 2030. Forfattarane fann at CO2-lagringa gjennom skogvekst vil vera 30 prosent lægre i 2030 enn ho elles ville ha vore. Bruk av «biomasse og endring av bruk av jord, er lykeldrivaren», skriv forfattarane. Men heller ikkje den rapporten tek for seg den auka lokale ureininga som trebrenning fører med seg.

No finst det eit alternativ til ved, og det er gass, som etter at kvoteprisane i EU byrja å gå opp i 2016, har vore ei viktig årsak til nedgangen i utslepp i Europa. Men også gass skal ut av energimiksen på sikt, seier EU. Dette har vi nemnt før òg, men den amerikanske Energy Information Administration (EIA), som fører statistikk over amerikansk energibruk, har laga ei oversikt over CO2-utslepp. Gasskraftverk som utnyttar varmen frå gassen fleire gonger (den dominerande typen nye gasskraftverk), slepper ut om lag 400 kilo CO2 per produsert MWh. Reine gassdampturbinar slepper ut vel 550 kilo CO2, koldrivne turbinar 940 kilo og dampturbinar drivne av biomasse om lag 1360 kilo. Gass gjev altså mykje lægre CO2-utslepp enn ved og ligg på eit mikroskopisk nivå i lokal ureining samanlikna med ved. Atomkraft gjev korkje lokal ureining eller CO-utslepp. Men både gass, kol og atomkraft skal ut av til dømes Tysklands kraftmiks, om vi skal tru dei langsiktige planane.

På veg ut

Det er altså liten tvil om at atomkraft er på veg ned i den rike delen av verda. Men det er visse teikn til at nokre av EU-landa har byrja å vakna og innser at trebrenning ikkje er CO2-fritt likevel. Det britiske parlamentet, til dømes, har vedteke at dei ikkje skal importera meir biomasse, i praksis pellets, enn dei gjorde i 2018. Dette av di dei har innsett at importert tre til brenning i røynda er det same som å auka dei globale utsleppa av CO2, og sidan Storbritannia sjølv ikkje har så mykje skog, er importgrensa i praksis eit forbod mot fleire kraftverk som Drax. Storbritannia har òg planar om meir atomkraft, men mykje tyder på at det ikkje kjem til å skje.

I alle høve står EU i dag for 75 prosent av etterspurnaden av pellets i verda, og etterspurnaden vil halda fram med å auka. No har andre land byrja å fylgja etter. Japan stengde ned mykje av atomkrafta etter 2011, og om lag tre fjerdedelar av krafta kjem frå fossile kjelder. Japan har rett nok byrja å opna atomkraftverk att, men dei har òg byrja å byggja kraftverk med biomasse og skal importera meir pellets frå USA. Også Sør-Korea, som er ein stor atomkraftnasjon, har laga seg planar om å avvikla atomkraft og kol. Dei importerer stadig meir gass, men har òg ein stor import av pellets frå særleg Vietnam, som av ulike grunnar, men òg pelletseksport, er eit av landa i verda som går gjennom den største relative avskoginga.

Det vi kan slå fast, er at dei rikaste landa i verda vil ha bort både klimautsleppa og atomkrafta, og at det ser ut som EU viser veg ved å fyra med ved. Det får konsekvensar, både for dei reelle CO2-utsleppa og for folkehelsa.