JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Samfunn

Færre jobbar, færre born

I fjor var fødselstala i Noreg rekordlåge. Etter finanskrisa i 2009 har talet på kvinner som får born, gått tydeleg ned kvart år.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Norske kvinner får stadig færre slike.

Norske kvinner får stadig færre slike.

Foto: Frank May / NTB

Norske kvinner får stadig færre slike.

Norske kvinner får stadig færre slike.

Foto: Frank May / NTB

5303
20210319

Samtalen

Lars Dommermuth

seniorforskar ved SSB

Aktuelt

Norske kvinner får stadig færre born

5303
20210319

Samtalen

Lars Dommermuth

seniorforskar ved SSB

Aktuelt

Norske kvinner får stadig færre born

jon@dagogtid.no

Innanfor demografi er det ein fagterm som heiter Total fertility rate (TFR). I Statistisk sentralbyrå (SSB) nyttar ein omgrepet «samla fruktbarheitstal», som ikkje er god nynorsk. TFR fortel noko om kor mange born kvar kvinne kjem til å få gjennom livet, dersom fødselsmønsteret frå eit gjeve år held seg likt også i tida framover. TFR reknar vi ut ved å leggja saman gjennomsnittleg tal born som er fødde per kvinne på kvart alderssteg mellom 15 og 49 i eit gjeve år. I fjor vart TFR-en i Noreg berre 1,48. Lars Dommermuth er seniorforskar ved SSB.

– At fødselstala går ned, er ikkje på nokon måte unikt for Noreg?

– Nei, det er ikkje unikt for Noreg. Vi ser at det rundt 2009–2010 skjedde ei endring i talet på fødde og TFR i alle dei nordiske landa. Frå 2010 til i dag har nordiske kvinner født stadig færre born. Vi har òg sett ein liknande tendens i fleire europeiske land som før hadde relativt høg TFR: Nederland, Belgia og Storbritannia og i dei siste åra også Frankrike. Vi ser derimot at i land som lenge har hatt låg TFR, Spania og Italia, så har ikkje TFR-en gått ned. Han ligg stabilt lågt. I Tyskland, som lenge hadde låge tal, gjekk fødselstala rett nok ei stund litt opp etter 2010, det trur vi har hatt med auka overføringar å gjera. Men no har tala igjen gått ned. Så nei. Tendensen er ikkje unik for Noreg.

– Korleis skal vi likevel forklara dei låge fødselstala i Noreg?

– Det er to ting vi kan trekkja fram. Det eine er ei mekanisk forklaring. TFR vert endra ved at alderen ved fyrste fødsel har gått opp. Vi har fått færre unge som får born, i kombinasjon med at det ikkje er særleg mange eldre som får fleire born. Då går TFR mekanisk og automatisk ned. Så kan ein vona, om ein er normativ og ynskjer at eit samfunn skal få fleire born, at dei som utset fyrstegongsfødselen, får fleire born når dei vert eldre. Den andre tendensen er at færre får tre born eller fleire. Der har vi sett ein langvarig trend.

– Er dette rett? Eg har sjølv tre born som er fødde rundt 2000 og litt etter. Då meiner eg å hugsa at det var ein del snakk om auka fødselstal av di fleire kvinner fekk minst tre?

– Det er rett at vi i det fyrste tiåret av 2000-talet såg ein auka i TFR. I den tida var alder ved fyrste fødsel heilt stabil, og i alle aldersgruppene var fødselsmønsteret anten stabilt eller stigande. Dimed fekk vi ein mekanisk auke i TFR. Det vi rett nok må hugsa, er at TFR er eit veldig sensitivt periodemål. Ja, TFR vert rett om alt held fram som i dag, då vil gjennomsnittskvinna få 1,48 born.

– Finst det eit anna mål enn TFR?

– Vi kan også nytta såkalla kohortfruktbarheit, vi kan måla kor mange born kvart årskull fekk. Då får vi eit fasitsvar som er mykje mindre sensitivt for tempoendringar enn TFR og vert målt når kvinner er 45. Den siste kohorten er fødd i 1975. Kvinnene fødde det året, hadde i 2020 fått 1,96 born i gjennomsnitt.

– Men det er eit historisk svar, ikkje eit presenssvar?

– Ja, vi kan berre svara for dei som er fødde i 1975. Men når det er sagt: Jau, når vi har sett ein så sterk nedgang i TFR, trur vi at kohortfruktbarheita går ned, men vi trur ikkje at ho kjem til å gå ned til 1,5. Vi forventar ein nedgang av di færre no får tre eller fleire, og av di vi ser ein svak auke i tale på kvinner som ikkje får born. Saman med forskarkollegaar frå dei andre nordiske landa har vi prøvd å estimera den framtidige utviklinga i kohortfruktbarheit med ulike metodar. Modellane tyder på at nedgangen vert sterkast i Finland, men estimerer også ein tydeleg nedgang i Noreg og på Island, men meir stabile tal i Sverige og Danmark. Mellom 30-årige kvinner i Noreg estimerer nokre modellar at kohortfruktbarheita kan gå ned til 1,8 born. 

– Har vi ein idé om kvifor kvinner ventar med å få born?

– Vi har nokre indikasjonar. Tendensen byrja i 2009, som var det året vi fekk finanskrisa. Etter at det var gått nokre år, samanlikna vi kvinner før og etter finanskrisa, alder ved fyrste born og kor mange som fekk eit tredje barn. Det har lenge vore slik at det å ha arbeid er ein viktig indikator for å få born. Det å ha jobb vart etter finanskrisa viktigare enn før finanskrisa for kva tid kvinner får det fyrste barnet. Samstundes har det å ha ei viss arbeidserfaring vorte meir viktig. At ein er trygg på at ein har fått fotfeste i arbeidslivet, ser ut til å ha vorte tillagt større vekt. Vi har også sett at arbeidsløysa på kommunalt nivå får konsekvensar for kva tid ein får det fyrste barnet. Sannsynet for å få eit fyrste barn går ned med aukande arbeidsløyse.

– Kva med det tredje barnet?

– Der ser vi ikkje store endringar etter finanskrisa. Der ser vi ei meir langsiktig endring og at færre får tre eller fleire barn. Vi tolkar det som ei verdiendring, men der treng vi ei større gransking før vi kan seia noko meir sikkert. Vi har nett samla inn tal, men vi har enno ikkje fått analysert dei. Vi trur òg at vi ser visse problem i bustadmarknaden. Færre yngre vaksne lever i forhold, og dei ventar lenger med å flytte saman.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

jon@dagogtid.no

Innanfor demografi er det ein fagterm som heiter Total fertility rate (TFR). I Statistisk sentralbyrå (SSB) nyttar ein omgrepet «samla fruktbarheitstal», som ikkje er god nynorsk. TFR fortel noko om kor mange born kvar kvinne kjem til å få gjennom livet, dersom fødselsmønsteret frå eit gjeve år held seg likt også i tida framover. TFR reknar vi ut ved å leggja saman gjennomsnittleg tal born som er fødde per kvinne på kvart alderssteg mellom 15 og 49 i eit gjeve år. I fjor vart TFR-en i Noreg berre 1,48. Lars Dommermuth er seniorforskar ved SSB.

– At fødselstala går ned, er ikkje på nokon måte unikt for Noreg?

– Nei, det er ikkje unikt for Noreg. Vi ser at det rundt 2009–2010 skjedde ei endring i talet på fødde og TFR i alle dei nordiske landa. Frå 2010 til i dag har nordiske kvinner født stadig færre born. Vi har òg sett ein liknande tendens i fleire europeiske land som før hadde relativt høg TFR: Nederland, Belgia og Storbritannia og i dei siste åra også Frankrike. Vi ser derimot at i land som lenge har hatt låg TFR, Spania og Italia, så har ikkje TFR-en gått ned. Han ligg stabilt lågt. I Tyskland, som lenge hadde låge tal, gjekk fødselstala rett nok ei stund litt opp etter 2010, det trur vi har hatt med auka overføringar å gjera. Men no har tala igjen gått ned. Så nei. Tendensen er ikkje unik for Noreg.

– Korleis skal vi likevel forklara dei låge fødselstala i Noreg?

– Det er to ting vi kan trekkja fram. Det eine er ei mekanisk forklaring. TFR vert endra ved at alderen ved fyrste fødsel har gått opp. Vi har fått færre unge som får born, i kombinasjon med at det ikkje er særleg mange eldre som får fleire born. Då går TFR mekanisk og automatisk ned. Så kan ein vona, om ein er normativ og ynskjer at eit samfunn skal få fleire born, at dei som utset fyrstegongsfødselen, får fleire born når dei vert eldre. Den andre tendensen er at færre får tre born eller fleire. Der har vi sett ein langvarig trend.

– Er dette rett? Eg har sjølv tre born som er fødde rundt 2000 og litt etter. Då meiner eg å hugsa at det var ein del snakk om auka fødselstal av di fleire kvinner fekk minst tre?

– Det er rett at vi i det fyrste tiåret av 2000-talet såg ein auka i TFR. I den tida var alder ved fyrste fødsel heilt stabil, og i alle aldersgruppene var fødselsmønsteret anten stabilt eller stigande. Dimed fekk vi ein mekanisk auke i TFR. Det vi rett nok må hugsa, er at TFR er eit veldig sensitivt periodemål. Ja, TFR vert rett om alt held fram som i dag, då vil gjennomsnittskvinna få 1,48 born.

– Finst det eit anna mål enn TFR?

– Vi kan også nytta såkalla kohortfruktbarheit, vi kan måla kor mange born kvart årskull fekk. Då får vi eit fasitsvar som er mykje mindre sensitivt for tempoendringar enn TFR og vert målt når kvinner er 45. Den siste kohorten er fødd i 1975. Kvinnene fødde det året, hadde i 2020 fått 1,96 born i gjennomsnitt.

– Men det er eit historisk svar, ikkje eit presenssvar?

– Ja, vi kan berre svara for dei som er fødde i 1975. Men når det er sagt: Jau, når vi har sett ein så sterk nedgang i TFR, trur vi at kohortfruktbarheita går ned, men vi trur ikkje at ho kjem til å gå ned til 1,5. Vi forventar ein nedgang av di færre no får tre eller fleire, og av di vi ser ein svak auke i tale på kvinner som ikkje får born. Saman med forskarkollegaar frå dei andre nordiske landa har vi prøvd å estimera den framtidige utviklinga i kohortfruktbarheit med ulike metodar. Modellane tyder på at nedgangen vert sterkast i Finland, men estimerer også ein tydeleg nedgang i Noreg og på Island, men meir stabile tal i Sverige og Danmark. Mellom 30-årige kvinner i Noreg estimerer nokre modellar at kohortfruktbarheita kan gå ned til 1,8 born. 

– Har vi ein idé om kvifor kvinner ventar med å få born?

– Vi har nokre indikasjonar. Tendensen byrja i 2009, som var det året vi fekk finanskrisa. Etter at det var gått nokre år, samanlikna vi kvinner før og etter finanskrisa, alder ved fyrste born og kor mange som fekk eit tredje barn. Det har lenge vore slik at det å ha arbeid er ein viktig indikator for å få born. Det å ha jobb vart etter finanskrisa viktigare enn før finanskrisa for kva tid kvinner får det fyrste barnet. Samstundes har det å ha ei viss arbeidserfaring vorte meir viktig. At ein er trygg på at ein har fått fotfeste i arbeidslivet, ser ut til å ha vorte tillagt større vekt. Vi har også sett at arbeidsløysa på kommunalt nivå får konsekvensar for kva tid ein får det fyrste barnet. Sannsynet for å få eit fyrste barn går ned med aukande arbeidsløyse.

– Kva med det tredje barnet?

– Der ser vi ikkje store endringar etter finanskrisa. Der ser vi ei meir langsiktig endring og at færre får tre eller fleire barn. Vi tolkar det som ei verdiendring, men der treng vi ei større gransking før vi kan seia noko meir sikkert. Vi har nett samla inn tal, men vi har enno ikkje fått analysert dei. Vi trur òg at vi ser visse problem i bustadmarknaden. Færre yngre vaksne lever i forhold, og dei ventar lenger med å flytte saman.

– Kvinnene fødde i 1975 hadde i 2020 fått 1,96 born i gjennomsnitt.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Den nyvalde presidenten i Indonesia, Prabowo Subianto (til venstre), i følgje med den avtroppande Joko Widodo går til innsettingsseremonien i presidentpalasset i Jakarta.

Den nyvalde presidenten i Indonesia, Prabowo Subianto (til venstre), i følgje med den avtroppande Joko Widodo går til innsettingsseremonien i presidentpalasset i Jakarta.

Foto: Willy Kurniawan / Reuters / NTB

Ordskifte

Ny president i Indonesia

«Indonesia har no fem års presidentperiodar, med høve til attval éin gong, liksom USA – for å blokkere for nye trettiårspresidentar som Soeharto.»

Lars S. Vikør
Den nyvalde presidenten i Indonesia, Prabowo Subianto (til venstre), i følgje med den avtroppande Joko Widodo går til innsettingsseremonien i presidentpalasset i Jakarta.

Den nyvalde presidenten i Indonesia, Prabowo Subianto (til venstre), i følgje med den avtroppande Joko Widodo går til innsettingsseremonien i presidentpalasset i Jakarta.

Foto: Willy Kurniawan / Reuters / NTB

Ordskifte

Ny president i Indonesia

«Indonesia har no fem års presidentperiodar, med høve til attval éin gong, liksom USA – for å blokkere for nye trettiårspresidentar som Soeharto.»

Lars S. Vikør
Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.

Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.

Foto: Sigbjørn Berven

MusikkMeldingar
Lars Mossefinn

Solide røter

Cecilie Grundt har sett saman eit lojalt lyttande band.

Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.

Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.

Foto: Cappelen Damm

BokMeldingar
Gjermund BakkeliHaga

Den tunge kampen mot bileufori

Eivind Trædal viser fram politikkens fallitt på transportfeltet i boka På ville veier.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Foto: Samlaget

BokMeldingar

Ein av oss

Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.

ArildBye
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Foto: Samlaget

BokMeldingar

Ein av oss

Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.

ArildBye

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis