Kommentar

Jan Inge Sørbø

janinge.sorbo@hivolda.no

Åtaket på Al-Noor Islamic Centre i Bærum var målretta og heng saman med førestillingar om at innvandrarar generelt, og muslimar spesielt, er eit trugsmål mot eit norsk «oss».

Når ei sak som denne skal etterforskast og utgreiast, vil det heilt sikkert koma fram element som er knytte til gjerningsmannens biografi, psykiske helse og utvikling mot eit destruktivt handlingsmønster. Slik må det vera.

Men denne opprullinga må ikkje dekka over at vi har å gjera med eit politisk problem, og djupe politiske straumdrag. Mange av dei høgreradikale terroristane i inn- og utland har vore gjennom kriser, kjærleikstap og isolasjon og har vore plaga individ. Det kan ha sitt å seia når dei tek ei resolutt avgjerd om å drepa og øydeleggja. Om dei var lukkelege, hadde meiningsfullt arbeid og var i gode relasjonar, ville dei kanskje ikkje sett seg sjølve og andre på spel på denne måten.

Kollektive mønster

Men kva slags handlingar ein grip til når ein er desperat, er inga individuell sak. Det har å gjera med kollektive mønster som ligg i kulturen. Når individa blir svake og skrøpelege, ser dei seg om etter roller som gjer dei store og heroiske, og i dag kan ein finna dei i politiske ideologiar. Og den politiske ideologien som har ført til størst skade her til lands, er høgreekstremismen.

Det ligg i sjølve førestillinga om at kulturen vår er under åtak frå «dei andre», at vi er i ein krigstilstand som mange ikkje har oppfatta, men som den høgreradikale har ei slags privilegert innsikt i, og som han freistar å gjera tydeleg gjennom terrorens blodige språk. Difor er han i eigne augo ikkje berre krigshelt, han er også ein profet som riv sløret bort og viser oss at vi er i krig.

Slike førestillingar florerer på nettet. Nettstaden Gates of Vienna, der barnemordaren på Utøya fekk avgjerande inspirasjon, spelar nettopp på krigen som bilete. Portane i Wien var grensa mot det islamske, ottomanske riket på 1600-talet. Dei høgreekstreme vil ha oss til å tru at vi er i same situasjon, trass i at ein overveldande majoritet av muslimane i Europa er overtydde demokratar og vil halda på det europeiske systemet.

Tankegangane i den islamistiske terroren er nokså lik; også der handlar det om ein krig mellom sivilisasjonar. Begge retningane har internasjonale nettverk, og begge appellerer til folk i sosialt og psykologisk vanskelege situasjonar.

«Svenske tilstandar»

Med tanke på den høgreideologiske terroren, som vi fekk eit avskyeleg eksempel på sist helg, er det nødvendig å sjå kritisk på heile ordskiftet om innvandring. Ein har lenge argumentert med at ein må unngå «svenske tilstandar», som tyder at ein teier om vanskane med integreringa. Dette har skapt aksept for å koma med ytringar som ein for nokre år sidan ville forkasta som rasistiske og uakseptable. Politikarar i posisjon må vera klare over at om dei gir seg inn på teoriar om at innvandringa er ein fare for heile nasjonen, vil det høgreideologiske undergrunnsmiljøet straks ta dette til inntekt for militante handlemåtar. Det stiller krav til den politiske diskusjonen. Innvandring og integrering er politiske tema som må drøftast, men ein må heile tida vita at formuleringane kan takast til inntekt for dei mørke kreftene. Når til dømes Donald Trump omtaler innvandrarar i dyremetaforar og snakkar om rottereir og så vidare, er det ein språkbruk som i underverda blir oppfatta som klarsignal til å rydda ut denne gruppa.

Dette stiller krav også til dei innvandringskritiske politikarane våre, som rett som det er slår om seg med teoriar om at det norske velferdssamfunnet står i fare.

Men størst ansvar har dei som slepper hatet laus i kommentarfelta. Det finst eit mørkt nett, også politisk, som fører unge menneske inn i meiningslause og desperate handlingar. Å halda desse kreftene under kontroll har media og politikken eit felles ansvar for.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent
i Dag og Tid.