Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Det kjennest svært lenge sidan januar, da ei verdsomspennande økonomisk krise framleis var hypotetisk og vi kunne lese dette i ein kommentarartikkel i Aftenposten: «Skulle det komme et nytt kraftig tilbakeslag, er det ikke opplagt at det finnes særlig mye krutt igjen i noen av de gamle virkemidlene. Enda billigere penger vil fort skape flere problemer enn de løser», skreiv Einar Lie, professor i økonomisk historie ved Universitetet i Oslo.

No er krisa her. Og så langt har i alle fall dei billege pengane løyst nokre problem for investorane: Når aksjekursane i vestlege land har skote så raskt i vêret att, heng det saman med dei massive krisetiltaka som vestlege statar har sett i verk, og særleg viktige er rentekutta og tilførselen av likviditet og kreditt, meiner Einar Lie.

Attraktive aksjar

– Når rentene er så låge at bankinnskot og obligasjonar ikkje kastar noko av seg, blir det meir attraktivt å investere i aksjar. Folk med pengar vil ikkje spare utan avkasting, og no er i tillegg kostnaden med lånefinansierte aksjekjøp nesten null. Det gjev gode grunnar til å setje pengane i aksjar, seier Lie til Dag og Tid.

Han peikar på at koronakrisa er vesensulik finanskrisa i 2008.

– Krisa i år stamma ikkje frå finansmarknaden sjølv, og mange investorar har hatt store midlar tilgjengeleg. Mange har kasta seg på fordi dei ikkje vil gå glipp av oppturen i aksjemarknaden. Og dei statlege tiltakspakkane denne gongen er enda større enn dei var under finanskrisa.

Einar Lie trur ikkje ønsket om å hindre eit krakk i aksjemarknaden spelar særleg rolle for krisetiltaka i Noreg og andre europeiske land.

– Den motivasjonen trur eg er sterkare i USA enn i andre land. Her handlar det om at vi ikkje vil ha ei finanskrise fordi det gjev ei djup krise i realøkonomien. Men tiltaka er omtrent dei same uansett.

Større skilnader

Sjølv om rentekutta og tilførselen av kapital frå sentralbankane truleg var naudsynte, har slike tiltak fleire uheldige biverknader, meiner Einar Lie. Ein av dei er aukande skilnader i samfunnet: Krisetiltaka er mest til gagn for dei som har mest frå før.

– Lågrentepolitikken bidreg til ein auke i økonomisk ulikskap, for han driv opp verdien av både aksjar og fast eigedom. Prisauken i den norske bustadmarknaden dei siste åra er til dømes eit direkte resultat av låge renter, og har auka skiljet mellom dei som er innanfor og dei som er utanfor. Med tanke på ulikskap er ikkje låg rente av det gode, seier Lie.

– Etter krisa i 1930-åra og andre verdskrigen kom det ein periode med stor utjamning i vestlege land. Det er vanskeleg å sjå at koronakrisa skal få liknande langsiktige følgjer?

– Ja, verkemidla no trekkjer heller i motsett retning. Låge renter gjev større skilnader, og med opne kapitalmarknader er det vanskeleg å sjå at einskildland skal innføre eit vesentleg høgare skattenivå for å bidra til utjamning. Eg ser ikkje noko som trekkjer i retning av større likskap i tida framover.

Gjelda svulmar

Einar Lie er òg uroleg over at koronatiltaka gjer ei rekkje statar enda meir gjeldstyngde enn dei var.

– Mange europeiske land hadde stor gjeld og svake statsfinansar frå før, og no aukar gjelda att. Det er urovekkjande. Låge renter skal stimulere aktivitet og inntening, men sidan finanskrisa har vi hatt ein lang periode med låge renter i Europa utan at økonomien og produktiviteten verkeleg har teke seg opp.

Også den rolla sentralbankane har fått i krisehandteringa dei siste åra, gjev grunn til uro, meiner Lie.

– Både i USA og Europa ser vi at sentralbankane no i praksis finansierer det statlege underskotet. Da er det ingen verkelege skrankar for pengebruken til staten. Tenkinga om rolla til sentralbankane har endra seg, og her har mange land trødd over nokre grenser. Dette synest eg er urovekkjande.