Den store lyspærekonspirasjonen
Soga om Phoebus-kartellet set moderne industri i eit underleg lys.
Lyspæra frå 1901 i brannstasjon nr. 6 i Livermore i California.
Når folk frå same bransje møtest, endar samtalen oftast med ein konspirasjon mot ålmenta, eller med eit påfunn som skal heve prisane, hevda Adam Smith. Det var definitivt tilfellet da alle dei store lyspæreprodusentane i verda møttest i Genève i 1924 for å stifte Phoebus-kartellet. Til stades var mellom andre leiarar frå Philips, Osram, General Electric og Tungsram. Dei var uroa over at lyspærene var så gode at det svekte omsetnaden. På den tida hadde lyspærene ei typisk levetid på 2500 timar, og ingeniørane hadde streva for å gjere dei enda meir seigliva.
Medlemene i Phoebus-kartellet vart samde om å avgrense levetida for lyspærer til kring 1000 timar. Kartellet testa nye pærer fortløpande, og produsentane vart bøtelagde om dei laga pærer som varte lenger enn avtalt. Selskapa inngjekk òg avtalar om prisane på lyspærer for å auke profitten. Naturleg nok gjekk alt dette føre seg i løynd.
Phoebus-kartellet gjekk i oppløysing under andre verdskrigen. Men levetida til glødepærene har halde seg påfallande låg. Heilt fram til i dag har dei fleste slike pærer hatt ei langt kortare levetid enn dei 2500 timane som var vanleg tidleg i 1920-åra.
I dag har LED-lamper gjerne ei levetid på 25.000 timar, og det går ut over omsetnaden. Storselskapa Philips, Osram og General Electric har alle skilt ut lyspæreproduksjonen sin i eigne selskap og kan vere på veg ut av heile marknaden.
På ein brannstasjon i Livermore i California heng det eit kulturminne som kastar lys over sviket til industrikjempene: ei lyspære som har lyst nesten kontinuerleg sidan 1901. Pæra kan du sjå live på internett. Ho har så langt overlevd tre internettkamera som vart sette opp for å følgje ho.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Når folk frå same bransje møtest, endar samtalen oftast med ein konspirasjon mot ålmenta, eller med eit påfunn som skal heve prisane, hevda Adam Smith. Det var definitivt tilfellet da alle dei store lyspæreprodusentane i verda møttest i Genève i 1924 for å stifte Phoebus-kartellet. Til stades var mellom andre leiarar frå Philips, Osram, General Electric og Tungsram. Dei var uroa over at lyspærene var så gode at det svekte omsetnaden. På den tida hadde lyspærene ei typisk levetid på 2500 timar, og ingeniørane hadde streva for å gjere dei enda meir seigliva.
Medlemene i Phoebus-kartellet vart samde om å avgrense levetida for lyspærer til kring 1000 timar. Kartellet testa nye pærer fortløpande, og produsentane vart bøtelagde om dei laga pærer som varte lenger enn avtalt. Selskapa inngjekk òg avtalar om prisane på lyspærer for å auke profitten. Naturleg nok gjekk alt dette føre seg i løynd.
Phoebus-kartellet gjekk i oppløysing under andre verdskrigen. Men levetida til glødepærene har halde seg påfallande låg. Heilt fram til i dag har dei fleste slike pærer hatt ei langt kortare levetid enn dei 2500 timane som var vanleg tidleg i 1920-åra.
I dag har LED-lamper gjerne ei levetid på 25.000 timar, og det går ut over omsetnaden. Storselskapa Philips, Osram og General Electric har alle skilt ut lyspæreproduksjonen sin i eigne selskap og kan vere på veg ut av heile marknaden.
På ein brannstasjon i Livermore i California heng det eit kulturminne som kastar lys over sviket til industrikjempene: ei lyspære som har lyst nesten kontinuerleg sidan 1901. Pæra kan du sjå live på internett. Ho har så langt overlevd tre internettkamera som vart sette opp for å følgje ho.
Fleire artiklar
Teikning: May Linn Clement
«Rørslene me skildrar som vipping, er gjerne større og kjem mindre tett enn dei me omtalar som vibrering.»
Foto: Agnete Brun
Med den monumentale boka Sjøfareren Erika Fatland gitt oss eit uvant, og skremmande, perspektiv på europeisk kolonialisme.
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.
Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB
Pengegaloppen i ferjetoppen
Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.
Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.
Alle foto: Hallgeir Opedal
Turistinvasjonen har gjort Johan Jógvanson til den sintaste bonden på Færøyane.
Finansminister Trygve Slagsvold Vedum (Sp) på pressekonferanse etter framlegginga av statsbudsjettet måndag. For dei som er opptekne av klima, var ikkje budsjettet godt nytt.
Foto: Fredrik Varfjell / NTB
Kapitulasjon i klimapolitikken
Regjeringa veit ikkje om statsbudsjettet bidreg til å redusere eller å auke klimagassutsleppa. Derimot er det klart at det nasjonale klimamålet for 2030 ikkje blir nådd.