Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Det er turistsesong, og utlendingane klagar lite i år over norske prisar. Vi nordmenn, derimot, klagar over prisane når vi er ute og reiser. Krona er rekordlåg. Om du var amerikanar og investerte i norske aksjar eller norske eigedom i 2014, ville du i dag ha sete att med mindre pengar enn du investerte. 1 euro kostar i skrivande stund over 10 kroner. Har den norske krona nærast vorten ein u-landsvaluta?

Ole Honningdal Grytten er økonomiprofessor og økonomihistorikar ved Handelshøgskulen i Bergen.

– Kvifor er krona så svak?

– Er ho så svak, då? Eg tykkjer ho ligg der ho skal liggja. Vi har fått høgre prisar enn grannelanda gjennom ein høgre inflasjon. Justert for inflasjonsutvikling ligg ho omtrent der ho skal liggja, etter mitt syn. Når vi nordmenn ser på kva vi må betala for annan valuta, så gløymer vi den særnorske inflasjonen.

– Men vi har då eit stor eksportoverskot takka vera oljen. Skulle ikkje det slå positivt ut for krona?

– Nja... Oljeprisen er lægre enn vi har vore vand med. Om vi samanliknar oljeprisen med kvar han låg i starten av 2014, er han langt lægre. No ligg han og vakar på rundt 60 dollar per fat, og forventningane er vel helst at oljeprisen skal ned. Krona var mykje sterkare då oljeprisen var nær det doble av i dag. Så nei, oljeprisen tilseier ikkje ei sterkare krone.

– Men når krona går ned, får utlendingane mindre att for investeringane sine. Vil vi ikkje slita med å trekkja til oss utanlandsk kapital?

– Vi trekkjer då til oss ein del kapital, og hadde vi trekt til oss meir, hadde krona vore sterkare. Men det går an å gjera noko for å få meir kapital inn. Vi kunne auke renta ein god del. Renta er framleis låg. Men høgre rente ynskjer vi oss heller ikkje. Så då vert krona liggjande der ho ligg. Vi kan ikkje få alt, både låg rente og mykje utanlandsk kapital.

– Hadde du investert i Noreg dersom du var utlending?

– Eg hadde ikkje vore redd for det, nei. Det er mykje av næringslivet som går bra, særleg havbruk. Eg hadde kanskje særleg ynskt å investera i fiske, men der er det, som du veit, ein god del restriksjonar på utanlandsk kapital. Når vi ikkje får investeringar, har det mykje med oss sjølve å gjera.

– Men sjå på dei store oljeselskapa, eitt etter eitt har dei trekt seg ut av norsk sokkel?

– Ja, og det er som ein kan forventa. Vi har også lagt oss til nokre restriksjonar der òg. Og når oljeproduksjonen er halvert sidan 2001, så trekkjer dei seg ut. Det er som det plar vera i overmodne område.

– Men dei lange linene er vel ikkje så gode? Produktivitetsutviklinga er elendig, og det offentlege investerer i prosjekt som har sterk negativ avkasting. Då vert vel òg krona svak?

– Ja, den offentlege økonomistyringa er svak. Vi har vant oss til å vera søkkrike, og når ein er søkkrik, har ein det med å verta ein big spender. Vi bryr oss lite om å få god avkasting av pengane vi investerer, og i tillegg har det offentlege eit særs store forbruk. Denne feilbruken av ressursar viser att i dei store tala, og det ser sjølvsagt utlendingane.

– Så då er krona svak, av di vi er svake, er din bodskap?

– Eg vil berre ha fram at krona ikkje er uventa svak. Eg ser ikkje noko unormalt i kroneutviklinga. Krona er altså «normal». Men når det er sagt, så trur eg utlendingane ser på privat sektor i Noreg som ein sektor med stor innovasjonskraft. Vi ligg langt framme på alt som har med det maritime å gjera. Vi har òg relativt store føremonar i mykje som har med miljøteknologi å gjera. Vi kan produsera mykje meir rein kraft enn vi gjer i dag, både på havkraft, vindkraft og vasskraft. Her trur eg det kjem nokre teknologigjennombrot snart. Er prosjekta gode, kjem utlendingane. I tillegg er det turismen. Denne sektoren aukar og kjem til å auke endå mykje meir i åra framover. Men krona er ikkje «svak».