Energi

Olav Garfors

Regjeringa med statsminister Gahr Støre i spissen har problem med å forklare grunnen til den unormale høge straumprisen, og dermed også den dramatiske nedgangen i oppslutninga til dei to regjeringspartia. Dei prøver å forklare det med at prisen på energi i Europa, det vil seie på kol, olje og gass, har auka svært mykje etter det russiske overfallet på Ukraina.

Men korfor starta då den norske prisauken på straum meir enn eit halvt år før invasjonen i Ukraina? Jau, den starta etter at dei to nye utanlandskablane til Tyskland og Storbritannia blei kopla til det norske nettverket og Stortinget sa ja til EU sitt Acer-direktiv. Då måtte vi (NVE eller Statnett) godta europeiske prisar på norsk straum.

Den rimelege el-straumen som vi har hatt glede av i Noreg før 2021, har vore ei føresetnad for at mykje av den norske kraftkrevjande eksportindustrien har vore konkurransedyktig på verdsmarknaden trass i høge lønskostnadar. Driftskostnadane på dei nedbetalte norske vasskraftverka er ikkje meir enn 10–15 øre per kWt. Når ein veit at over 90 prosent av desse kraftverka er eigde av kommunar, fylker og staten, er det nærliggande å tru at det ikkje skulle by på store problem at sentrale styresmakter (Stortinget) kan sette ein maksimalpris på straumen som skal gjelde for både vanleg forbruk og næringsliv. Ein høveleg pris vil ligge på mellom 30 og 50 øre per kWt slik som før den store prisauken kom sommaren 2021.

Men stopp litt! Er Stortinget fri til å gjere dette? Kva med EØS? Sidan vi fekk denne avtalen som mange meiner er eit nokså nært EU-medlemskap, er vi ikkje lenger herre i eige hus. Kvart år er det ikkje få EU-lovar vedtatt i Brussel og Strasbourg som utan vidare berre blir aksepterte av Stortinget. No har EU også vedtatt at Noreg ikkje kan operere med eit toprissystem for straum. Det vil seie éin pris for innanlandsk forbruk og ein annan pris for eksport av straum.

Kanskje er tida inne for å ta opp spørsmålet om Noreg er tent med å halde fram med eit fordekt EU-medlemskap, altså EØS. Vil ikkje ein vanleg handelsavtale med EU, slik vi hadde det før 1993, vere ei betre løysing? I dag, når vi er den største gassleverandøren til EU, bør dei vere interesserte i at ein høveleg handelsavtale med Noreg kan avtalast utan for mange hindringar og toll, til felles beste.

Ein annan grunn til at det er vanskeleg å få redusert straumprisen, kan også vere politisk. Korleis vil det gå med den vidare utbygginga av vindkraft dersom prisen på straum blir for låg? Det er neppe bygd ein einaste vindturbin i landet vårt dei siste åra utan subsidiar frå staten. Truleg er den reelle prisen på vindkraft godt over 1 kr per kWt. Vindkraft er med andre ord ikkje økonomisk berekraftig. Dessutan er vindturbinane svært skjemmande i den norske naturen.

Nei, vi må satse på effektivisering og utviding av vasskrafta vår. Berre då kan vi vere viss på at straumprisen held seg låg.