Song

Hallvard Hegna

Då Arnulf Øverland (1889–68) kom heim frå opphaldet i tysk konsentrasjonsleir, sa han noko som er verdt å merka seg til ettertanke: «Vi har gjennemlevet en prøvetid på 5 år, og vi har holdt den ut. Det norske folk tålte den. Det skyldes blant annet en del diktere, hvis arbeide har båret frukt gjennem lange tider, men aller mest i disse fem årene.»

Så nemnde han Henrik Wergeland, Ivar Aasen, Asmund Olavsson Vinje, Bjørnstjerne Bjørnson, Henrik Ibsen, Arne Garborg, Per Sivle og fleire. Desse diktarane har gjeve oss dei fleste av songane i det som er kalla «songskatten». Øverland tenkte nok òg på salmeskatten; han var svært glad i Blix-salmen «No livnar det i lundar».

Songane og salmane hadde bygt nasjonen og gjeve folket ein åndeleg ballast og ei sunn nasjonalkjensle.

Dei som levde i krigsåra hadde med seg ei åndeleg nistepakke frå skulen som gav dei styrke til å tola okkupasjon. Når det i desse dagar atter er tale om krig, kan ein spørja: Kva fær dei unge med seg frå skulen i våre dagar – når dei gamle, kjende skulesongane ikkje vert sungne, og salmar ikkje lenger kan syngjast i skulen.

For om lag tjuge år sidan vart det i ein kronikk i Norsk skuleblad klaga over «alle de salmene og sangene som de fleste av oss ’norske’ voksne har klebet til hukommelsen». Forfattaren var den skulepolitiske talsmannen for Human-Etisk Forbund.

«Vi reiser tomhendt en dag, du skal også av sted – berike ditt hjerte, så du kan ha noe med!» seier Øverland i diktet «Loven». Kva er det dei unge fær med seg frå skulen i dag som «beriker hjertet»?

I forordet til den vesle boka Ivar Aasens beste er dette «å ha noe med» sagt so vakkert: «Vi har han med oss. Same kvar vi kjem frå i dette landet, mellom bakkar og berg utmed havet eller mot dei gamle fjell i syningom – mange av dikta hans har følgt oss frå barndomens songbøker og lesebøker, gjennom livet, som ein ballast på all vår ferd.»

Eg høyrer til ein generasjon av lærarar (fødd i 1928) som har opplevd mykje tid og har røter i eit samfunn som hadde ein heilt annan atmosfære enn dagens. Me har mist kvalitetar – som den tradisjonelle skulesongen. Men må det vera slik? Å formidla kulturarv har vore rekna for sjølvsagt. Og alle nasjonar har «sine songar», som dei ikkje vil gløyma.

Eg tillèt meg då med dette opne brevet å oppmoda regjeringa til syta for at elevane i grunnskulen lærer ein kjerne av dei tradisjonelle skulesongane – dei som bygde nasjonen og vart sungne av generasjonar.

Eg har hatt eit innlegg om dette tidlegare i Dag og Tid, med same overskrift som ein annan hadde hatt i bladet («Songen som stilna»). Og det er fleire som har teke opp denne saka – også den kjende professoren John Roar Bjørkvold.

Og dette skreiv Eskil Skjeldal under pandemien: «17. mai står framfor oss, men for andre året på rad vert det ikkje tog, is og barnesong i skulegarden. Og om forskarane får rett, er det ikkje mange åra til berre toget og isen er att: Songen er pressa ut av skulen, og det utan at nokon har spurt borna.

I førre innlegget mitt hadde eg ei liste over songane eg meiner dagens elevar bør læra. Denne var kanskje i lengste laget, men for at songen skal koma att i skulen, må skulen påleggjast eit pliktig «pensum».

Dette er eit ope brev til regjeringa som eg krev svar på!