Sjanger i Makta

Helge Rønning

I førre utgåve av Dag og Tid har Rune Slagstad skrive ein interessant artikkel om maktkampane i Arbeidarpartiet på 1970- og 1980-talet. Bakgrunnen er sjølvsagt tv-serien Makta.

Heilt i byrjinga kommenterte han ein artikkel eg hadde i Dag og Tid 15. desember. I den drøfta eg tilhøvet mellom fakta og fiksjon i seriar som dreier seg om politikk og historiske hendingar. Artikkelen min var ei sjangerdrøfting, ikkje ein nær kommentar til dei store politiske hendingane, sjølv om eg peika på at eg tykte desse kom i bakgrunnen i måten serien framstiller maktkampane i Arbeidarpartiet på.

Når Slagstad skriv om Makta i artikkelen sin, kommenterer han ikkje serien som TV-spel. Han tek først og fremst opp den verkelege maktkampen i partiet. Eg skreiv om Makta som eit døme på eit historisk dokudrama. Som eg trekte fram i den førre artikkelen, byggjer dokumentariske drama på det som kan kallast realismen i handlinga, og det som kan kallast realismen i karakterane. I båe høve heng det saman med korleis det røyndomsnære i framstillinga kan tolkast.

Realisme i handling framstiller den historiske logikken i handlinga. Den forklarer kvifor det som skjer, hender. Den syner motsetningar og korleis dei vert løyste. Men dei treng ikkje vere detaljtru, og det kan gripast inn i handlinga slik at ho blir broten. Makta er stundimellom oppfinnsam – til dømes i korleis møbelhandlaren vender seg til sjåarane, eller når skodespelarane går ut av karakteren og drøftar korleis dei skal spele. Det er grep som Brecht kalla «verfremdung». Det tener til at sjåarane blir medvitne om at dei er vitne til noko som er konstruert med grunnlag i historiske hendingar. Det same gjeld å blande komiske og alvorlege element.

Det som i og for seg er tragisk, kan også omskapast til komedie, endå til bli farse. Men det må vere tufta på ei form for logikk. Dette har til dømes Andreas Viestad trekt fram på Facebook ved å syne til filmen The Death of Stalin av Armando Iannucci. I den filmen er medvitet om kva for krav som sjangeren stettar, klar.

Det er ikkje tilfellet i Makta, som vaklar mellom sjangrane. Noko er komisk, noko alvorleg nok. «Tragedie eller farse?» som Marx skreiv. Eller som Georg Johannesen la til: «Hendte det på norsk?»

«Korleis tolkar vi Makta? Sant eller funne opp?»

Avgjerande er likevel at hendingane som utspelar seg i dramaet, er forankra i ein vidare samanheng som forklarer konfliktane. Det er ikkje nok at det er motsetnader mellom karakterane. Og det er på dette punktet Makta har sine problem. Den bakgrunnen som Slagstad skriv så framifrå om, finst berre i liten mon i serien.

Realisme i karakterane er knytt til at dei personane som rører seg på skjermen, er truverdige. Dess nærare dei er i tid og minne til samtida, dess viktigare er det at dei kan knytast til dei verkelege menneska dei framstiller. Det vil ikkje seie det same som at dei skal vere kopiar, men dei må vekkje minne hos sjåarane. Dei må ha kjenneteikn som gjer at dei kan forklarast ut frå den logiske rolla dei har i handlinga.

Derfor er portrettet av Gro realistisk, men portrettet av Reiulf Steen er det ikkje. Den sterke posisjonen han hadde som maktmenneske, ideologisk talerøyr og karismatisk talar, blir borte bak eit portrett av ein nervøs og fordrukken tulling.

Mange dokudrama er det som kallast «biopics» altså framstillingar av ein dominerande person. Makta er langt på veg ein biopic om Gro Harlem Brundtland. Dette reiser spørsmålet om Makta er ei skildring av ein institusjon og individa innanfor han, eller om det framfor alt er ein biografi. Her meiner eg at Makta syner mangel på sjangermedvit.

Det historiske dokudramaet på film og i fjernsyn er prega av at historia er pressa saman, og sambandet mellom hendingane er forkorta. Ein kan alltid reise spørsmålet om kva som er sant i historiske framstillingar?

Der ligg det som blir kalla ein realistisk tvang. Vi tolkar fortida, også den nære, gjennom kodar som er festa både i det skapte dramaet og i den historiske bakgrunnen.

Korleis tolkar vi Makta? Sant eller funne opp?

Helge Rønning er professor emeritus ved Institutt for medium
og kommunikasjon på
Universitetet i Oslo.

Les også: Helge Rønning: Når historia blir fiksjon

Les også: Bernt Hagtvet: Politikarar redusert til sjablongar

Les også: Rune Slagstad: Makta rår