Økonomi

Christoffer Kleivset

Noreg har i to periodar freista å ha ein fast valutakurs mot det som før var EFs fastkurssamarbeid. Ved båe høve måtte vi gje opp kursmålet på grunn av ei avvikande økonomisk utvikling og manglande vilje til å gjere justeringar innanfor samarbeidets rammer.

Etter at Bretton Woods-systemet braut saman i 1971–73, valde EF-landa å fortsette eit allereie etablert fastkurssamarbeid. Noko anna ville forstyrre fellesmarknadsambisjonane. Vesttyske mark blei kurssamarbeidet sin ankervaluta. Sjølv om det norske folk sa nei til EF, blei Noreg med i kurssamarbeidet frå hausten 1972.

I det norske styringsverket fanst det to litt ulike syn på kurspolitikken, syn som vi litt forenkla kan plassere hos Finansdepartementet og Utanriksdepartementet.

I fyrstnemnde var ein opptekne av å halde verkemidla i den økonomiske politikken på nasjonalt nivå, medan i sistnemnde var ein meir tilbøyelege til å lyfte visse styringsområde opp på fellesmarknadsnivå. I Noregs Bank fanst desse to syna høvesvis hjå visesentralbanksjef Hermod Skånland og sentralbanksjef Knut Getz Wold.

Norsk økonomisk politikk på 1970-talet var inga suksesshistorie. Saman med blant anna dyre lønnsoppgjer og ein mislukka næringspolitikk fekk vi ei etter kvart uønskt styrking av kronekursen, sidan vi hadde fastkurs mot det som var blitt ein hardvaluta, vesttyske mark. Denne utviklinga synleggjorde etter kvart konflikten mellom dei to omtala leirane. Han blei òg synleg på toppen av Noregs Bank.

Etter over to år med krangling sigra Finansdepartementet, krona forlét EF sitt kurssamarbeid i 1978 og gjekk over til ein fast kurs mot ei større «korg» av valutaene til handelspartnarane våre.

Sjølv om dette kunne gje ei meir stabil kursutvikling samla sett, medverka det nye kursregimet i liten grad til å disiplinere den norske økonomiske politikken i åra som følgde. Det blei raskt behov for fleire devalueringar og justeringar av «korga».

Etter oljeprisfallet og den store devalueringa i 1986, byrja myndigheitene igjen å tenkje nytt rundt kurspolitikk og behovet for eit meir forpliktande nominelt anker for den økonomiske politikken. Styringsrenta kom til å bli brukt meir aktivt for å støtte opp om krona, sidan valutaintervensjonar og regulering av kortsiktige kapitalrørsler var mindre verksame enn før.

Med samlinga av Tyskland i 1990 fekk EF-entusiastane igjen overtaket i norsk valutakurspolitikk. Dette sjølv om Skånland no var blitt sentralbanksjef. I oktober 1990 bytte Noreg styringsmål frå den eigenkomponerte «korga» til EF sin valutaindeks, ecu.

Tanken var at dette skulle gje både eit meir truverdig kursmål og eit lågare rentenivå. Det motsette blei etter kvart tilfellet. Samlinga av Tyskland skapte nemleg eit etterspurnadssjokk som blei møtt med auka renter frå den tyske sentralbanken. Dette passa dårleg for Noreg, som hadde ei konjunkturutvikling som tala for lågare renter, og norske styremakter måtte gje opp fastkursen i desember 1992.

Etter nokre få år med styrt flyt gjekk Noreg over til flytande valutakurs med inflasjonsmål. Saman med etableringa av ein finanspolitisk handlingsregel i 2001 fekk norsk økonomi på plass eit disiplinerande rammeverk for den økonomiske politikken som lenge fungerte nokså godt.

No er vi igjen komne til ein korsveg. Krona har svekt seg dei siste åra, og prisstigninga er enno urovekkande høg. Spørsmålet er no om tilknyting til euroen kan medverke til å løyse situasjonen.

Eg vil med tilvising til dei tidlegare erfaringane åtvare mot dette. Norske politikarar, arbeidslivet sine partar og norsk økonomi er dessutan ikkje klare for å gjere justeringar innanfor euroen si tvangstrøye.

Norsk økonomi treng likevel reform på ei rekke område. Gjennomtenkte reformer vil kunne skape auka tillit til krona. Samstundes vil norsk økonomi i overskodeleg framtid vere ein olje- og gassøkonomi med ei noko anna konjunkturutvikling enn kjernen av EU-området. Ein viss fridom i kurspolitikken vil derfor framleis passe oss best.

Christoffer Kleivset er historikar.