JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ordskifte

Havørna er ein del av naturen vår

«Nedgangen for sjøfugl på Runde starta i 1971 ved akutt mangel på mat innan rekkevidde frå øya.»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Ung havørn, 2011

Ung havørn, 2011

Foto: Norbert Heidenbluth / Wikimedia Commons

Ung havørn, 2011

Ung havørn, 2011

Foto: Norbert Heidenbluth / Wikimedia Commons

3736
20240823
3736
20240823

Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no

Sjøfugl

I leiarartikkel i Dag og Tid 16. august startar Johan Brox si tidsrekning i 1968, då havørna med «fritt spelerom» snudde opp ned på vilkåra for alle andre kystfuglar. Skrivne kjelder frå 200 år tidlegare og 100 år før skotpremie på havørn gjev eit heilt anna bilde.

I Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Fogderiet Søndmør (1762) skildrar presten Hans Strøm kyst-/sjøfugl og fuglefjellet på Runde med havørna som naturleg medspelar:

«Fiske-Ørnen som er noget større; paa Hals og Ryg lysebruun og hvidspraglet: paa Stierten hvid og lidt sort i det Yderste; men paa Neb saa vel som paa Fødder guul. Denne opholder sig gemeenlig ved Strandbredden og nærer sig meest ved Fiskerie; tager og undersiden fat paa de store Helleflyndrer, men med saa slet Udfald at den selv maa gaae til Grunde.»

Presten Stevelin Reutz (1743), også om havørn: «Ørnen. Deraf ere tvende Slags, et meget store og lysebrune, som ernærer sig af Fisk, den Otteren og Kobben draget i Land. Den tager og selv levende Fisk med sine Kløer af Søen, naar den svømmer øverst paa Vandet.» Etter gamle kjelder var havørnbestanden då etter alt å døme tilsvarande dagens nivå.

Skildring av andre kyst- og sjøfuglar viser ein særdeles stor arts- og individrikdom. Fuglefjellet på Runde myldrar av liv: «Lunde» «Denne Fugl falder ligeledes i temmelig Mængde paa foran nævnte Rundøe, hvor den opholder sig paa Fjeldets flade Afsætninger, og, i Stæden for at bygge Rede, graver sig et Hul i Jorden, hvis Aabning snart tildækkes af Græsset, som der voxer hyppig, fordi det aarlig faaer Gødning af Fugle-Skarn. Øens Beboere vide og temmelig vel at benytte sig av denne Herlighed, i det de med Jern-Kroge trækker Fugle ud af sine Huler, og fylde saaledes hele Baade med døde Lunder, Lomgiver og Alker, hvilke de siden med Fordeel sælge.»

Det vitnar ikkje om at sjøfuglane betalte ein for høg pris for den tids uregulerte havørnbestand. Tvert om kunne kystfolka tydelegvis hauste drygt av «overskotet».

Nedgangen for sjøfugl på Runde starta i 1971 ved akutt mangel på mat innan rekkevidde frå øya, også for den mest talrike arten krykkje. Unnateke to år på 1980-talet var det nær total kollaps for krykkja og i praksis ingen avkom til å erstatte naturleg avgang. Etter 40 år var kolonien borte, naturleg nok, med maksimal levealder for krykkje på rundt 35–40 år. I dag er tre havørnpar bufaste på Runde etter fråvær i 80 år, saman med dei to sjøfuglane som har hatt næringstilgang nok (makrell) siste 50 åra til å produsere ungar: havsule, storjo og til ei viss grad lunde, som har funne nok tobis, bleikeyngel og hyseyngel.

Dei siste åra har andre sjøfuglar i nærområdet nytta same matkjelde som lunde og bygt nye koloniar av sildemåse, fiskemåse og terner. Til skilnad frå 1971 er havørnbestanden i dag metta med 65 par i dei sju kommunane i regionen. Og fuglefjellet på Gjemnessundbrua er ikkje nyetablert. Det kom like etter bruopninga i 1992 og har som næraste naboar fleire havørnpar på fastlandet og naboøyane, og vandrefalk like ved. Krykkjene trivst også med den type naboar, berre mat er tilgjengeleg.

Jau, det er mykje Johan Brox som sjølverklært lekmann ikkje veit om ørn og sjøfugl, men det faktum at desse artane har levd saman i tusenvis av år og vore med i eit samspel av levande liv, burde vere meir enn nok til å vise at samspelet i seg sjølv fungerer og er ein integrert del av ein rik kystnatur. Og korleis forklarar han at samanbrot i sjøfuglbestandane er eit globalt fenomen, også der det ikkje finst havørn eller tilsvarande artar?

Alv Ottar Folkestad er rådgjevar for Norsk Ornitologisk Forening

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no

Sjøfugl

I leiarartikkel i Dag og Tid 16. august startar Johan Brox si tidsrekning i 1968, då havørna med «fritt spelerom» snudde opp ned på vilkåra for alle andre kystfuglar. Skrivne kjelder frå 200 år tidlegare og 100 år før skotpremie på havørn gjev eit heilt anna bilde.

I Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Fogderiet Søndmør (1762) skildrar presten Hans Strøm kyst-/sjøfugl og fuglefjellet på Runde med havørna som naturleg medspelar:

«Fiske-Ørnen som er noget større; paa Hals og Ryg lysebruun og hvidspraglet: paa Stierten hvid og lidt sort i det Yderste; men paa Neb saa vel som paa Fødder guul. Denne opholder sig gemeenlig ved Strandbredden og nærer sig meest ved Fiskerie; tager og undersiden fat paa de store Helleflyndrer, men med saa slet Udfald at den selv maa gaae til Grunde.»

Presten Stevelin Reutz (1743), også om havørn: «Ørnen. Deraf ere tvende Slags, et meget store og lysebrune, som ernærer sig af Fisk, den Otteren og Kobben draget i Land. Den tager og selv levende Fisk med sine Kløer af Søen, naar den svømmer øverst paa Vandet.» Etter gamle kjelder var havørnbestanden då etter alt å døme tilsvarande dagens nivå.

Skildring av andre kyst- og sjøfuglar viser ein særdeles stor arts- og individrikdom. Fuglefjellet på Runde myldrar av liv: «Lunde» «Denne Fugl falder ligeledes i temmelig Mængde paa foran nævnte Rundøe, hvor den opholder sig paa Fjeldets flade Afsætninger, og, i Stæden for at bygge Rede, graver sig et Hul i Jorden, hvis Aabning snart tildækkes af Græsset, som der voxer hyppig, fordi det aarlig faaer Gødning af Fugle-Skarn. Øens Beboere vide og temmelig vel at benytte sig av denne Herlighed, i det de med Jern-Kroge trækker Fugle ud af sine Huler, og fylde saaledes hele Baade med døde Lunder, Lomgiver og Alker, hvilke de siden med Fordeel sælge.»

Det vitnar ikkje om at sjøfuglane betalte ein for høg pris for den tids uregulerte havørnbestand. Tvert om kunne kystfolka tydelegvis hauste drygt av «overskotet».

Nedgangen for sjøfugl på Runde starta i 1971 ved akutt mangel på mat innan rekkevidde frå øya, også for den mest talrike arten krykkje. Unnateke to år på 1980-talet var det nær total kollaps for krykkja og i praksis ingen avkom til å erstatte naturleg avgang. Etter 40 år var kolonien borte, naturleg nok, med maksimal levealder for krykkje på rundt 35–40 år. I dag er tre havørnpar bufaste på Runde etter fråvær i 80 år, saman med dei to sjøfuglane som har hatt næringstilgang nok (makrell) siste 50 åra til å produsere ungar: havsule, storjo og til ei viss grad lunde, som har funne nok tobis, bleikeyngel og hyseyngel.

Dei siste åra har andre sjøfuglar i nærområdet nytta same matkjelde som lunde og bygt nye koloniar av sildemåse, fiskemåse og terner. Til skilnad frå 1971 er havørnbestanden i dag metta med 65 par i dei sju kommunane i regionen. Og fuglefjellet på Gjemnessundbrua er ikkje nyetablert. Det kom like etter bruopninga i 1992 og har som næraste naboar fleire havørnpar på fastlandet og naboøyane, og vandrefalk like ved. Krykkjene trivst også med den type naboar, berre mat er tilgjengeleg.

Jau, det er mykje Johan Brox som sjølverklært lekmann ikkje veit om ørn og sjøfugl, men det faktum at desse artane har levd saman i tusenvis av år og vore med i eit samspel av levande liv, burde vere meir enn nok til å vise at samspelet i seg sjølv fungerer og er ein integrert del av ein rik kystnatur. Og korleis forklarar han at samanbrot i sjøfuglbestandane er eit globalt fenomen, også der det ikkje finst havørn eller tilsvarande artar?

Alv Ottar Folkestad er rådgjevar for Norsk Ornitologisk Forening

Emneknaggar

Fleire artiklar

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle
Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis