Fagspråk

Lars Nyre

Regjeringa har nyleg lansert ein handlingsplan for norsk fagspråk, men eg er ikkje overtydd om at han vil utgjera så stor forskjell. I Dag og Tid 16. juni skreiv eg at planen står i ein skvis mellom to typar sjølvberging i norsk akademia; at me skal produsera vår eiga samfunnsnytte, og at me skal styrka vår felles kulturelle identitet.

Statssekretær Oddmund Løkensgard Hoel skriv 23. juni at eg omtalar handlingsplanen som om kampen for norsk språk i akademia allereie er tapt, og han synest innlegget mitt er deprimerande lesnad. Men akademia er prega av motstridande forventningar som det er uråd å oppfylla samtidig, og det fyller mange av oss med tvil om korleis me bør gå fram.

Eit døme på samfunnsnytte ville vera at me her i Noreg byggjer eit system for generativ kunstig intelligens som me har full nasjonal råderett over. Ein slik ressurs ville gjort at me kunne støtta opp under kulturell utvikling med alle slags norskspråklege nettstader og appar for skuleverket, akademia og sivilsamfunnet elles.

For å lykkast med slik tekno-kulturell sjølvberging ville me trenga tusenvis av forskarar og utviklarar med spesialkompetanse. Me veit alle at det er for få norskspråklege ekspertar, og engelsk ville difor vorte eit nyttig og heilt nødvendig middel. Me måtte ha rekruttert folk frå andre land til å hjelpa oss med å fremja vårt eige språk og vår kulturelle identitet, og me må snakka engelsk saman for å få det til.

Burde me gjera noko slikt? Tvilen melder seg, for ulempene er jo tydelege. Engelsk dominerer allereie i mange tekniske fag, og studentar kan ikkje snakka fag på morsmålet sitt. Ei slik satsing ville ha forverra situasjonen, og ho ville også kravd at administrasjon og leiing føregjekk på engelsk. Men dersom me skulle satsa på teknologisk sjølvberging, ville det ikkje vera nokon veg utanom.

Oddmund Løkensgard Hoel meiner ei slik nytteorientert tilnærming er deprimerande. Han oppfattar kulturell sjølvberging som eit mål i seg sjølv, og ville truleg berre ha investert i det tekno-kulturelle systemet viss det heilt frå starten understøtta norsk fagspråk. Utanlandske forskarar måtte ha lært seg norsk på språkkurs, slik at studentar og offentlegheita nytte godt av eit nyansert fagspråk rundt teknologiutviklinga. Slik ville Noreg kunna få i pose og sekk: både ein sterkare kulturell identitet og eit fantastisk teknologisk system.

Den ideelle utanlandske akademikaren tenkjer at det er nødvendig å læra seg norsk for å bidra til norsk kunstig intelligens, og ho aksepterer å vera ein språkleg nybegynnar i ein lengre periode. Tvilen melder seg igjen, for her er ulempene også klare.

Det er tidkrevjande for utanlandske forskarar å læra seg norsk, og eit slikt krav kan føra til færre internasjonale rekruttar. Konkurransen om smarte folk er stor og dei kan få seg stillingar i andre land enn Noreg. Det vil dessutan gå med svært mykje verdifull arbeidstid til norskopplæring. Målet om eit nasjonalt system for kunstig intelligens ville ta mykje lenger tid å gjennomføra, og kanskje det aldri ville blitt ferdig.

Går det an å finna ein mellomposisjon? Dette har eg diskutert med kollegaer dei siste vekene, og me er samde om at svaret ligg i den haldninga til fagspråk som norske og utanlandske forskarar og studentar utviklar overfor kvarandre undervegs i samarbeidet. Me norske er nemleg ikkje så flinke til å hjelpa utanlandske akademikarar med å læra seg norsk. Det er krevjande for utlendingane å læra seg eit nytt språk, men det er også krevjande for oss å bidra til læringa deira. Då er det enklare å snakka engelsk.

Det er me som brukar fagspråk på møte, forelesingar og i allslags uformelle samanhengar, som må dyrka fram eit norsk vokabular. Me må også vera viljuge til å ta oss ekstra tid viss me skal snakka med dei på norsk. Ein slik dugnad ville truleg gjera at norsken kom tydelegare til uttrykk i akademia.

Den faglege skvisen er reell. Akademia vert dradd mellom ei heilt nødvendig nyttetenking og eit like nødvendig språkstrev. Me som arbeider nede på golvet, må jobba med denne kompleksiteten i mange år framover. Eg trur ikkje handlingsplanen frå Regjeringa vil utgjera så stor forskjell.

Lars Nyre er professor i medievitskap og fast skribent i Dag og Tid.