Det Vestnorske Teateret

Stig Amdam:

Telavåg. Samfunnet
tyskarane utsletta

Regi: Stig Amdam
Scenografi og kostyme:
Silje Sandodden Kise
Lys- og video: Jon Eirik Sira
Lyd: Cem Arapkirlioglu

Når Telavåg-tragedien, eit av dei verste krigsbrotsverka her i landet under okkupasjonen, etter 80 år er blitt teater, kjennest det heilt rett at det skjer i form av eit dokudrama. For det som skjedde der ute ved havet i april 1942, og det som befolkninga deretter blei utsett for, er i seg sjølv så sterkt at her trengst korkje krigsromantikk eller «kunstige» verkemiddel.

Tvert imot opplever eg det som ein styrke at den røynde dramatikaren Stig Amdam i svært stor grad har nytta autentisk materiale i dialogane, og at sjølve framsyninga presenterer det sterke stoffet på ein til tider nøktern og enkel måte. At stykket blir spelt i Gestapohuset, der fleire av folka frå Telavåg blei torturerte, gjer opplevinga endå sterkare. Amdam har sjølv hatt hand om regien, og slik sytt for at det dramatiske på fint vis blir balansert mot det stillfarne.

Forspel til tragedien

På og kring den enkle scena med eit fåtal rekvisittar utspeler dramaet seg med familien Telle – Martha (Liv Bernhoft Osa) og Laurits (Lasse Lindtner), dottera (Reidun Melvær Berge) og sonen (Sturla Alvsvåg) – i sentrum. Det var ekteparet som organiserte transporten av folk til Shetland og tok imot agentar og våpen i retur.

Stykket syner litt av forspelet til tragedien, kva som skjer etter at to gestapistar blir drepne, og korleis okkupasjonsmakta deretter, på direkte ordre frå Hitler, gjer ei heil bygd til inkjes. Det følgjer også deporteringa av dei 268 innbyggjarane – alle arbeidsføre menn mellom 16 og 60 til Sachsenhausen, kvinner og born via internering på Storetveit skule i Bergen til Framnes Folkehøgskule i Hardanger.

Fleire av dei heilt unge gutane skulle også sendast til Tyskland, men legen Konrad Birkhaug lurte tyskarane og berga gutane. Historia fekk også eit vondt etterspel i den atterreiste bygda, der Martha og mannen fekk skulda for tragedien. «Eg kjende meg aldri velkomen i Telavåg», seier Martha seinare.

Knirkefritt samspel

Dei fire skodespelarane går inn og ut av ulike roller og meistrar oppgåvene godt, slik også overgangane heilt tida glir friksjonsfritt. Og samspelet går knirkefritt.

Sentralt står det som skjedde med ekteparet Telle i Veiten 3 i Bergen, der Gestapo hadde hovudkvarteret sitt. Der blei dei to og den 14 år gamle sonen deira utsette for rå tortur. Medan vi berre får høyre kva som skjer med dei to andre, står Martha fram som den sterke som ikkje lèt seg knekkje. I ei uvanleg intens scene vender ho seg til Gud: «Gje meg kraft, slik at eg kan halda fram med å lyga!» Etter kvart blir ho så ille medfaren at ho blir sjuk på sinnet, men ho kjem seg att.

Framsyninga kombinerer forteljeteater og dramatisering på verknadsfullt vis. Historia må sjølvsagt forenklast sterkt, men i det ligg òg eit høve til allmenngjering: Det som skjedde i Telavåg, er ikkje eineståande. Det har skjedd før, det vil skje igjen – kanskje skjer noko tilsvarande i Ukraina nett no.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.