Den Nationale Scene, Teaterkjelleren

Florian Zeller:

Far

Omsett av Olav Torbjørn Skare
Regi: Victoria H. Meirik
Scenografi og kostyme:
Olav Myrtvedt

Det er visst eit teikn i tida at demens og Alzheimers sjukdom stadig oftare er tema for film og teater. For mindre enn eit år sidan synte Den Nationale Scene Frode Gryttens Albert og Anna. No får Zellers stykke noregspremiere på same scene, igjen med fine prestasjonar.

Når gamle André ikkje kjenner att personar, men trur nokon freistar lure han, opplever publikum det same. Alt han ser og høyrer, ser og høyrer vi. Derfor blir vi først usikre; er det faktisk nokon som freistar gjere han gal, som i Hitchcock-klassikaren Gasslys? Da siste ord er sagt, kan vi ikkje sikkert vite kva av det vi har sett som er sant, og kva som er hallusinert.

Prestasjon

I sine snart tretti år ved Den Nationale Scene har Stig Amdam truleg aldri levert ein finare prestasjon enn denne. Han syner oss ein patriark av det gamle slaget, sjølvtrygg og heilt utan innsikt i det som held på å skje med han. Han trur at heimehjelpa, som han sjølvsagt ikkje treng, stel frå han. Likeins trur han at framande lurer seg inn til han, for han kjenner dei ikkje att. Og han omtalar ei død dotter som om ho framleis finst.

Steg for steg følgjer vi den aukande forvirringa, fortvilinga og hjelpeløysa fram til han berre roper på mor si. I brå kast vekslar han mellom å kjenne seg som situasjonens herre og ein som blir manipulert og ynkeleggjort. Det nyanserte spelet lèt oss ta del i forfallet, frå stadium til stadium. Nettopp kontrasten mellom gammal stordom og det denne mannen no er redusert til, kallar på kjenslene våre. Og sidan vi opplever det André opplever, er det heller ikkje vanskeleg å møte han med stor empati.

Vanlagnad

Spesielt er òg korleis stykket syner kva for påkjenning dette er for dei nærmaste. Her er det dottera som må bere dei tyngste børene, og etter ei litt nølande opning speler Kamilla Grønli Hartvig seg opp som den som må forstå, snakke til rette og dels dekkje over. Slik er ho ikkje berre med på å gjere Amdam god, rolleskikkelsen hennar tydeleggjer også kva ein som pårørande står andsynes når ein kjær familiemedlem går mentalt i oppløysing. Denne sida av demensen ser vi ikkje så ofte tydeleggjort i film eller teater.

Røynde Olav Myrtvedt rammar framsyninga inn i ein scenografi med element som minner om sprinklar i ei fengselscelle. På det viset illustrerer han ikkje berre «fangelivet» gamle André må leve, kapsla inn i si eiga forvirring, men også korleis den pliktoppfyllande dottera er fanga inn av farens vanlagnad, som ho ikkje kan fri seg frå. Noko ein kunne ønskje, men som det knapt er rom for innanfor dette stykket, er ei drøfting av kor langt dei nærmaste skal måtte strekkje seg for å ta hand om ein far eller ei mor som ikkje lenger kan hjelpe seg sjølv.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er journalist, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.