Det Vestnorske teateret og Det Norske Teatret

Jon Fosse:

I svarte skogen inne

Regi: Miriam Prestøy Lie
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Lysdesign: Arne Kambestad
Komponist og musikar: Sjur Miljeteig

Det blir noko hektisk over denne framsyninga som ikkje kler stykket. Vi ser det ofte i teateret, at regissørar ikkje torer lite på at teksten åleine skal bere heilt fram. Så blir roa, stilla broten av renning og skriking, som i dette aller første møtet med eit nytt drama frå Jon Fosse. Dynamikk kan vere så mangt, i tilfellet Fosse held det med spenninga mellom pause og tale. Men i denne urframføringa lèt regissør Miriam Prestøy Lie hovudpersonen stadig renne heseblesande opp og ned mellom publikum, og pausane i teksten blir det stundom så som så med.

I svarte skogen inne har svært mykje til felles med forteljinga Kvitleik, som Fosse gav ut i januar. Men stykket var skrive før forteljinga, så Kvitleik syner korleis forfattaren har utvikla tematikken vidare. No finst det også ein klassisk litterær referanse til båe, ein tekst som byrjar slik: «Midtvegs på livsens ferd eg miste leia./ Eg fann meg att i mørke skogen inne.» Då er vi 700 år attende, til Dante og Den guddomlege komedien.

Opningsmonolog

Og det er nett inne i mørke skogen vi finn den namnlause hovudpersonen (Karl-Vidar Lende). På måfå har han køyrt langt innetter ein skogsveg, inntil bilen står bom fast og korkje kjem fram eller attende. Så går han vidare inn i skogen i von om å finne hjelp. Medan han sjølvklandrande vandrar ikring og snart ikkje anar kvar han er, reflekterer han over stoda – ofte i litt komiske vendingar – og undrar seg over språket sjølv, på eit vis som i denne forfattarskapen har sin tydelegaste parallell i den nydelege forteljinga «Lines hår» (1993).

Skogen er vi òg i som publikum, omgjevne av furutre og fuglekvitter. Scenografien er enkel, der publikum sit på alle sider i eit trappeamfi, og sjølve scenerommet er svært avgrensa og med ein stor stein i sentrum. Mellom seta er det laga ei «løype», der all renninga finn stad. Det er særleg under den halvtimelange indre opningsmonologen hovudpersonen ikkje får halde seg i ro. Han renn ikring og skrik i fortviling, og sidan Lendes røyst er noko spesiell, får det ofte karakter av barnleg sutring eller klynking.

Tonefylgje

Etter kvart møter han fleire skikkelsar, foreldra (Arnhild Litlere og Svein Roger Karlsen) og ei kvitkledd, halvt lysande ung kvinne (Reidun Melvær Berge). Ho kunne vore ein parallell til rettleiaren og refsaren Beatrice hos Dante, men er meir jordnær – den kvitkledde er også meir jordnær og meir uklar enn den same skikkelsen i Kvitleik, der ho står fram som mykje av ein engel. Som eit vink til Oskepott har ho berre éin sko (men i Fosses tekst har ho ingen, og det er ikkje noko eventyr han har skrive – sjølv om spelet vekslar mellom røyndom og noko overjordisk).

Hovudpersonen i stykket er einsam, forlaten og synest utan retning i skogen og i livet. Då mora seier at ho skjemst over han, men ikkje kan forklare kvifor, svarar han: «Mi eiga skam er større/ enn meg sjølv/ og denne skamma/ er der alltid/ er der alltid ein stad inne i meg.» Som ei eksistensiell oppleving av tilværet.

Med til persongalleriet høyrer også ein svartkledd mann, spelt av komponisten og musikaren Sjur Miljeteig. Med trompet og synth lokkar han fram både sakrale tonar og meir sfærisk musikk. Stundom blir det overtydeleg, som når molltonane i for stor grad strekar under sorga som tyngjer hovudpersonen, stundom fungerer det godt og tek vel vare på Fosses poesi. Men eit slikt stykke treng ikkje mykje tonefylgje. Det er råd å overlate tolkinga til publikum, og musikken må ikkje få overstyre det som skjer på scena.

Religiøs dimensjon

Ikkje berre blir det stadig mørkare i skogen, det snøar også stadig tettare. På eit tidspunkt dannar snøen ein kvit kross på skogsbotnen. Dette er ikkje det einaste teiknet på ein religiøs dimensjon i dramaet.

Karakterane og funksjonane deira synest meir avklara i forteljinga, der det religiøse òg kjem tydelegare til uttrykk, og skogsferda endar i ein overgang til dødsriket mykje lik slutten på romanen Morgon og kveld (2000). I stykket er det meir ope kvar ferda ut av skogen, og livet, går.

Ensemblespelet fungerer godt, og dei medverkande gjer ein solid innsats.

Aldri har eit skodespel og eit prosastykke med same tematikk komme så tett på kvarandre i tid hos Fosse som her, og aldri har tema og personar vore så nærskylde. Om dette peikar mot ei ny retning i forfattarskapen, er for tidleg å seie.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er forfattar, journalist og fast teatermeldar i Dag og Tid.