Sakprosa

Steinunn
Sigurdadóttir:

Sauebonden Heida

Omsett av Barbro Elisabeth Lundberg
Gloria Forlag

Kor mange bøker om og av bønder om bønders daglege virke treng vi? Ja, eg innrømmer det, det var min fyrste tanke då eg fekk boka Sauebonden Heida i hende – etter James Rebanks Sauebondens liv i 2017 og heimlege Erik Stenviks Bondevett i 2018, i tillegg til tallause sesongar av danske Bonderøven og norske Karianne på Røst på fjernsynet. Treng vi meir? Treng vi denne?

Vel. Eg vel å løyse ut spaninga med ein gong: Svaret er eit høgt og tydeleg ja. Særleg fordi historia Heida Gudny Àsgeirsdóttir fortel gjennom forfattaren Steinunn Sigurdadóttir, handlar om så mykje meir enn berre den daglege tralten med sauene. Mykje av det er særleg viktig akkurat no, og akkurat her – i Noreg, altså.

Ikkje for det, når ein vel vert van med stilen, fortel boka drivande godt om livet som einsleg sauebonde «ved verdas ende», for slik vert garden Ljótarstadir, med 500 sauer frå 200 til 500 meter over havet, omtala. Garden driv Heida aleine. Berre matlaginga overlèt ho til mor si, som ho deler hus med. Nokre vener har ho, og hjelp i lamminga, sjølvsagt, men i det store og heile er ho aleine: Etter tjue år som bonde veit ho kva ho er god på, kva ho klarer, og når ho må be om hjelp. Heida meistrar gardsdrifta, og det er både inspirerande og godt å lese.

Kven fortel?

Men altså – stilen. Ei stund utover i boka plaga det meg at eg ikkje visste om det var Heida eller Steinunn som snakka. Særleg kombinert med det særs munnlege språket, med utstrekt bruk av ropeteikn og tenkeprikkar (...), vart eg usikker: Kven er det si forteljing vi får servert? Kor mykje av dette er sant?

Vel, det gjekk over, det òg. Snart lit eg hundre prosent på orda Heida, eller Steinunn, seier eller skriv. Dei er rett og slett så liketil og ærlege at det vert umogleg å tvile: «De første driftsåra jobbet og jobbet og jobbet jeg alle dager, alle netter», les eg: «En gang ble jeg helt tullete, jeg vet ikke hvilket nummer i rekken den arbeidsnatta var. Jeg drev og pløyde, og det var på morgenkvisten. Da begynte alt mulig rart å komme opp av jorda. Det kom kyr, og det kom sauer. Da jeg så en møkkaspreder komme opp av jorda, kvalte jeg traktoren. Det var en blå møkkaspreder.»

Ja, for Heida vil, vil, vil drive gard, drive garden ingen andre vil drive, heilt på kanten av verda, i fjella, under Katla, på den kalde og ugjestmilde austsida av Island. At det er eit slit, er det ingen tvil om. Heller ikkje at det gjev stor glede, og at det å drive slektsgarden vidare inn i det tiande hundreåret er ein viktig motivasjon i kampen.

Den ujamne kampen

For det er ein kamp. Ein ujamn kamp. Den farlegaste fienden er likevel ikkje røyken frå Katla, heller ikkje snøsletta mitt i lamminga, dei uønskte friarane eller kommentarane kring om ho som kvinne klarar dette aleine: Nei, farlegast er «en vannkjemmet kontorrotte fra Reykjavík med silkemyke hender».

«Sudurorkamennene» kallar ho dei. Kraftselskapet Sudurorka ynskjer å fylle juva og dalen sauene hennar beitar i, med eit ti kvadratkilometer stort vassmagasin, Bùlandsutbygginga, som Heida kjempar mot med nebb og klør. Heida byrjar med å innrømme at ho tok opp kampen for seint, fyrst etter at utbyggingsplanane var komne inn i reguleringsplanen til kommunen: «Jeg trodde jo ikke at denne idiotien skulle bli virkelighet.»

Ho, som mange av naboane hennar, vart tatt på senga. Nett slik mange her heime, både grunneigarar og andre, kjenner seg tatt på senga av enorme vindkraftanlegg. Vi skjøna ikkje konsekvensane før det tilsynelatande var for seint.

Her er Heida Gudny Àsgeirsdóttir heilt sentral. Erfaringa ho har frå å stå aleine mot storkapitalen, er nok langt frå unik. Difor er det vi får høyre, viktig: «Denne kampen er veldig ujevn», fortel Heida. «På den ene siden: ansatte i et firma som jobber med å forme dette prosjektet.» Dei lagar møte med den lokale jakt- og fiskeforeininga, får dei til å ta ansvaret for prosjektet, samstundes som dei heng rundt på Alltinget, dei legg press på faggrupper og enkeltpersonar, dei går inn på tunet til Heida og truar henne – alt i arbeidstida, med full lønn.

Og på den andre sida: «Jeg forsvarer hjemmet mitt, firmaet mitt, fristedet for slekt og ikke slekt.» I tillegg til meir enn full jobb, i tillegg til den emosjonelle påkjenninga ved å kunne miste eigendommen sin, ubehaget ved at sambygdingar snur ryggen til henne.

Kraftverka har splitta bygdene, ikkje berre kring Ljotarstadir, men overalt på Island, syner Heida. Sjølv heng dei saman i sauesankinga. Kvar haust må dei legge all usemje til side og jobbe saman om å få inn sauene. Verdt å ta med seg heim, det òg.

Politikarmat

Medan eg skriv, vert nye kommunestyre og fylkesting valde over heile landet. Alle, nye og gamle, politikarar gjer vel i å lese Heidas historie og ta henne med seg inn i alle arealkonfliktar dei har føre seg.

Det som ikkje kjem fram i boka, men like fullt har skjedd, er at Heida vinn kampen mot kraftverket. Etter sju år som mellom anna førte henne heilt inn på Alltinget. Det gjev von. Nett slik Heida sjølv gjer.

Siri Helle

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.