Fiskeoppkjøparen Marius Evjeberg i Lofoten meinte han dreiv eit forlag med fire rekordar. Det var det nordlegaste, det yngste, det nyaste – og hadde den kortaste boklista.

Alt som 15-åring melde han seg inn i mållaget Vårvon i heimbygda. 39 år gamal skipa han Marius Evjebergs Forlag på Bøstad i Vestvågøy. Der gav han ut 86 bøker mellom 1946 og 1966. 84 av dei var på nynorsk.

Evjeberg var så mange stader. Han var omreisande talar for Noregs Ungdomslag. Han skipa Nordland fylkes målkontor i 1946 og var sekretær fram til 1960. Han redigerte bladet Midnattsol 1946–63 og Jul i Hålogaland 1947–59. I mange år sat Evjeberg i rådet for Norsk Skjemaforlag i Bergen, og han var styremedlem i Noregs Mållag 1950–54.

«Eg arbeider frå kl. 9–13 og 17–2. Kvar bidige dag har eg 4 timar gratisarbeid for målkontoret.» Inn på 1960-talet blei det likevel for mykje sjølv for han.

Han kjende uhorveleg mykje folk. Grunntonen i boklistene blei skapt av nordnorske forfattarar, men han hadde inga grense mot sør.

Skjønnlitterære bøker for vaksne dominerte. Heile 56 av titlane var skodespel for ungdomslag. Dei «går undan som snus», sa han og meinte det måtte vere lette, glade ting, ikkje greske tragediar. Siste boka var I skyming bliktar stjerner fram. Strofer frå Strilelandet av Olav Lavik i 1966. Dette var ei av dei første bøkene Norsk kulturråd kjøpte inn til norske bibliotek under dei nye innkjøpsordningane.

Forleggjaren var sjølv mellom 14 forfattarar som debuterte skjønnlitterært på forlaget. Andre debutantar som sette litterære spor seinare, var Dagmar Blix og Astrid Langjord. Lenge før Marie Lovise Widnes debuterte på Tiden i 1958, var ho med og laga bok til skottårsfestar på Marius Evjebergs Forlag. Til skilnad frå nynorskforlag flest på denne tida gav Evjeberg ut bøker av ein god del kvinner.

I over 40 år var Evjeberg Lofot-meldar for Sunnmørsposten på nynorsk. Nesten like lenge var han ein flittig bygdekorrespondent på bokmål for Nordlandsposten. Der redigerte han i fleire tiår også ei side på nynorsk om frilyndt ungdomsarbeid.

I okkupasjonsåra markerte Evjeberg vilkårslaust kvar han stod. Skjema på bokmål nekta han å fylle ut, og krav på bokmål ville han ikkje betale.

«Han vert aldri gamal same kor lenge han lever», helsa Gula Tidend på 50-årsdagen i 1955. I Midnattsol sende Evjeberg gjerne «ei dugeleg dengsle over lunkne målmenn og seigliva bokmålsfolk. Han skjer reimar av ryggen deira og strør salt i, let dei liggja slik til neste nummer kjem, og so er det same saltingi oppatt». Slik kunne berre redaktør Per Håland skrive.

Ottar Grepstad

Neste veke: Den første litterære agenten