Konsert

Fleire komponistar:

Når ord blir musikk

Helga Johanne Størdal, sopran, og Ole Martin Huser-Olsen, gitar.
Litteraturhuset i Oslo,
12. september

På attenhundretalet var lieder datidas popmusikk, ikkje for ungdom, men for det vaksne borgarskapet. Desse songane skil seg frå til dømes visene til Bellmann, som høyrer heime i ein aristokratisk periode, og frå folkesongar frå ein førmoderne periode, ikkje minst ved at dei vert framførte i borgarlege stover, av ein kunstsongar, altså ein songar flytta frå operaen og inn i ein borgarheim, til akkompagnement av klaver i staden for orkester.

Tekst til ein lied kom frå samtidige romantiske diktarar, som skreiv einskilddikt med inspirerande tema og rytmikk for komponistar. Men dei skreiv òg diktsyklusar, der dikta hadde felles tema og til saman kunne laga ei forteljing. Når så komponistar sette musikk til dette, vart det til ein songsyklus som på eit vis vart eit slag kammeropera inne i den borgarlege stova.

Sjangeren vart særleg utvikla i Austerrike og Tyskland gjennom 1800-talet, av Beethoven, Schubert, Schumann og Wolf. Mahler erstatta klaveret med orkester. I Noreg laga Grieg åtte songar frå Haugtussa. Utover på 1900-talet har sjangeren vorte sjeldnare brukt, særleg av di «klaverborgarskapet» døydde ut, medan diktarane hadde vorte modernistar som skreiv utan mykje rytmisk musikk i dikta sine.

Dikt og musikk

No har fire norske komponistar vorte kopla saman med fire norske diktarar og to utøvarar – ein klassisk gitarist og ein songar. Gisle Kverndokk har laga musikk til tre dikt av Catherine Blaavinge Bjørnevog, som skriv på eit poetisk sjølvkonstruert dialektspråk; Kjell Habbestad har laga musikk til sju nynorske dikt av Ruth Lillegraven, Ewa Serafin til fem dikt av Casper André Lugg og Marcus Paus til tre av Ulrik Farestad.

I det siste tilfellet nærmar syklusen seg Wagnersk Gesamtkunst, ettersom Farestads dikt er skrive til tre måleri av Christopher Rådlund: tre kunstslag smelta saman. Desse tre – Paus, Farestad og Rådlund – har dessutan vorte kjende som representantar for noko som vert kalla «retrogardisme», det motsette av avantgardisme. Difor er det ikkje rart at dei deltek i gjenopplivinga av ein gamal sjanger. I musikken til ein av Farestads klassiske sonettar kunne Paus til og med sitera Tristan-akkorden.

Det minst narrative verket var Serafin og Luggs verk, der musikk og tekst skildrar tilstandar som mest heng saman gjennom eit felles poetisk blikk. Medan Kverndokk, som er mest kjend som operakomponist, har leita fram ei forteljing i tre Kvitebjørn Kong Valemon-liknande dikt. Men i båe desse tilfella kunne det vore betre med fleire songar, slik at vi kunne koma betre inn i desse særeigne poetiske universa.

Den mest typiske (og lengste) songsyklusen er den til Habbestad og Lillegraven, som skildrar livet til ei einsleg sydame i ein vestlandsfjord fortald på enkelt, men inderleg vis og med forsterkande musikk. Eit slags motstykke til Haugtussa-songane. Der fekk vi tid til å verta emosjonelt engasjerte.

Miniorkester

Dei to som har initiert prosjektet og som framfører musikken, er sopranen Helga Johanne Størdal og den klassiske gitaristen Ole Martin Huser-Olsen, slik at gitaren her erstattar det tradisjonelle klaveret som akkompagnement, eller, vel så ofte, som eit miniorkester. Størdal har perfekt stemme for dette intime formatet, medan Huser-Olsen er suveren som gitarorkester. Dei skal ha ekstra ros for intensjonane om å henta fram ny norsk lyrikk inn i ny norsk musikk. Ein kunne tenkja seg at det vert arbeidd vidare med dette prosjektet slik at det til slutt vert til ein CD.

Konserten vert gjenteken 3. oktober i Hvaler kyrkje og 24. oktober under Asker kammermusikkfestival.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus ved Universitetet i Oslo og fast skribent i Dag og Tid.