Kven må til for å etablere solide forlag vest i fjordane? Ein rektor, ein kultursjef og ein journalist. Og alle dei andre.

Det første forlaget i det som lenge var Sogn og Fjordane, stod Mons Litleré for i 1886. Alt året etter hadde han flytta drifta til Bergen. Åsmund Berthelsen og Magni Øvrebotten gjorde det dei kunne for at Sogn og Fjordane forlag skulle lykkast frå 1982, men etter 28 bøker og 10 årgangar av Sogn og Fjordane Magasin var det kroken på døra.

Musikkskulerektor Lars Nes (38) frå Luster og kultursjef Jon Skjerdal (31) frå Aurland skipa forlaget Skald på Leikanger i Sogn og gav ut dei første bøkene i 1993. Tre år seinare lanserte journalist Tor-kjell Djupedal (38) den første boka frå det nye forlaget sitt i Førde i Sunnfjord. Selja – kulturhistorisk handbok hadde han skrive sjølv, og forlaget blei oppkalla etter boka.

Med namnet frå eit gamalt kultursentrum ville Selja vere forlag for heile Vestlandet. Føremålet var i utgangspunktet så vagt som «å planleggja og gjennomføra prosjekt innan kulturområdet». Dette inklu-derte leiing av Nattjazz i Bergen i ei årrekkje.

Dei to forlaga har utvikla seg parallelt og ulikt. Til og med 2021 hadde Skald gitt ut 352 bøker; av dei var 60 på bokmål og 15 på engelsk. Selja hadde då gitt ut 276 bøker – 256 på nynorsk, 14 på bokmål og 6 på engelsk.

Begge forlaga har skapt scener for mange forfattarar. Rune Tim-berlid blei eit Selja-namn i sak og skjønn, slik Eva Røyrane og Johs. B. Thue blei skaldar i sakprosa. Skjønnlitterære debutantar har det derimot vore få av.

«Vi er opptekne av å fortelje gode og viktige historier, særleg frå det verkelege liv», seier Torkjell Djupedal. Det er blitt mange biografi-ar, og bil og båt dannar ei grunnlinje hos forlaget. Det kom kulturhistorisk vegvisarar og bøker om vegar, tunellar, veghistorier, Fylkesbaatane, skipsforlis i fleire band og båtar med sjel og skipsforlis.

Sakprosaen har også dominert hos Skald, som etter kvart såg jamt meir mot den nasjonale marknaden. Ei av dei største satsingane sine lanserte Skald med ein serie omsetjingar av verdsklassikarar haus-ten 2016. Året etter kom bokklubben Nynorske klassikarar i gang. Gra-fisk raffinerte og gode bøker med kulturhistorie om våningshus, låvar, steinbygningar og vestlandshus gjer seg i møblerte heimar.

Selja har vore særleg god på bruksprosa, Skald best på bokkunst. Begge utvikla systematisk format, titlar og seriar som har tent til å definere rammene for svært mange utgivingar. Difor har såpass små forlag kunna utrette så mykje og klare det sjølve.

Ottar Grepstad

Neste gong: Draumen om vellykka bokseriar