Ei 32 år gamal kvinne frå Tromsø etablerte eigen bokhandel i Kristiansund i 1874. Seinare gav denne bokhandelen ut 15 bøker. Bokmålsbøkene kom ut i Kristiansund N, nynorskbøkene i Fosna.

Fosna brukt om den staden som offisielt heitte Kristiansund frå 1742, er dokumentert frå 1520. Namnet var vanleg i nordmørsbygdene langt ut på 1900-talet, dels brukt om byen, dels om området. Ola Stemshaug har vist at særleg frå 1890-åra tok både målfolk og andre til orde for bynamnet Fosna.

Prestedottera Maren Marie Musæus Norman (1841–1916) frå Tromsø var den andre kvinna i Noreg som skipa bokhandel. Berre sorenskrivarenkja Fredrikke Svendsen i Volda hadde gjort det før, i 1872.

Etter år i Mallingske Boghandel i Kristiania busette Norman seg i Kristiansund saman med mora, enkje med slekt i byen. Dette var gode tider for klippfiskbyen, og dermed eit gunstig tidspunkt å opne bokhandel på. Her gifta ho seg med hallingen Helge Barman, og ekteparet dreiv bokhandelen til ein heimvend amerikafarar tok over sommaren 1891.

Handelsmannssonen Georg Sverdrup (1866–1953) frå Bindalen var utdanna styrmann og hadde vore konduktør i San Francisco før han gifta seg ned stedottera til Maren Marie Barman i Kristiansund. Frå 1892 heitte verksemda Marie Normans Efg.s Boghandel. Sverdrup kjøpte firmaet i 1896, men gjorde først i 1926 dette til Sverdrups Bokhandel.

Sverdrup investerte i trykkjeriutstyr, og frå 1896 var Marie Normans Efg.s Trykkeri i gang med ein portefølje som voks raskt. Forleggjar blei han også. 15 bøker og 3 årgangar av tidsskriftet Nordmøringen gav han ut i åra 1901–24. Dei fleste bøkene var på nynorsk, utgivarstaden var Fosna, og bøkene var gjerne trykte i «Marie Normans Efg.s Bokhandels prenteverk».

Dette var alt anna enn sjølvsagt i den riksmålsdominerte kystbyen Kristiansund. Alle nynorskbøkene var skrivne av læraren Edvard Langset frå Straumsnes på Nordmøre. Han var formann i Nordmøre ungdomslag, skipa bygdemuseum i heimbygda og fekk i gang Nordmøre folkehøgskule i Surnadal. Dette var ein som likte å samle stoff og snakke med folk. Nedteikningane gjorde han på nordmørsdialekt, og frå 1910 gav han ut fleire slike samlingar. Langset lét etter seg 3500 sider innsamla materiale då han døydde i 1924. Då var det også slutt på nynorskbøker frå Fosna.

Fornorsking av bynamn utløyste fleire skarpe språkkonfliktar i 1920-åra. I ei privat folkerøysting i 1929 røysta 41 for Fosna og 4698 for Kristiansund. Fosna-tilhengjarane heldt seg heime, men saka var tapt på førehand. Det hjelpte lite at fremste bokhandelen i byen hadde gjort Fosna til eit vanleg namn.

Ottar Grepstad

Neste gong: Bladmann med blikk for bøker