Den 15. november døydde Hans Herbjørnsrud (85) på Notodden sjukehus – etter nokre dagars sjukeleie.

Telemarkingen er først og fremst kjend som novelleforfattar, og han vart nominert til Nordisk råds litteraturpris både i 1998 og i 2002. Den nordiske prisen fekk Herbjørnsrud aldri, men han kunne ta mot andre gjæve prisar. Det byrja med Tarjei Vesaas’ debutantpris for Vitner i 1979. Debutanten var 41 år, og det toppa seg seinare med Kritikarprisen for Blinddøra i 1997. Novellesamlinga var blant dei mest kritikarroste bøkene dette året. Dagbladet slo fast at dei tre novellene i samlinga var tre innertiarar. Herbjørnsrud har aldri skrive betre, konkluderte Aftenposten. Heime i Heddal hoppa og dansa forfattaren over dei gode kritikkane, men aller mest gledde han seg då han skreiv boka. Ho vart skriven i gledesrus, fortalde melankolikaren.

Det var ikkje opplagt at Hans Herbjørnsrud skulle verta forfattar. Han kom frå det som han kalla «ein boklaus heim». På garden var det tre bøker: Bibelen, salmeboka og ei bok om kongens garde. Men Herbjørnsrud meinte at det var ein stor fordel å koma frå ein slik heim. Ikkje noko av litteraturen kom gratis til han, men etter at han byrja å lesa, kunne han gå på oppdagingsferd og finna fram sjølv.

Då han var i fjerdeklassen i folkeskulen oppdaga læraren det skrivande talentet. Og då guten var 14 år, fekk han høyra: Du kjem til å verta diktar, Hans! Og skriva mange bøker!

Som 16–17-åring vart han oppteken av Helge Krog, Arnulf Øverland og Sigurd Hoel, og kulturradikalarane kom til å bety mykje for han. Han oppdaga at det fanst andre måtar å tenkja på enn det som var vanleg i småbyen og på landsbygda. Dei tre var revolusjonære i forhold til bondemiljøet på 1950-talet, men det litterære formspråket var konservativt.

Etter kvart knytte Herbjørnsrud seg meir til Tarjei Vesaas, Johan Borgen og Aksel Sandemose. Seinare fortalde han at språket til Vesaas gjekk rett i blodet, nesten som flugesopp. Det gjorde meg ør, sa han.

Herbjørnsrud hadde den første artikkelen på trykk i Vinduet i 1964, og saman med kameraten Kjell Cordtsen, som var redaktør i Orientering, drog han til Hvaler for å intervjua Johan Borgen. Det må ha vore spesielt, for intervjuet varte i 16 timar – heilt til den lyse morgonen.

Men på slutten av 1960-talet fekk m-l-arane for mykje å seia i det litterære miljøet i hovudstaden, og det reagerte Herbjørnsrud sterkt på. Han hadde lærarutdanning, og i 1969 flykta han og kona til Gudbrandsdalen og seinare til Orkdal for å vera folkehøgskulelærarar.

Men i 1976 flytta han tilbake til slektsgarden Herbjørnsrud i Heddal for å verta bonde. Hadde eg ikkje vendt tilbake til barndomsmiljøet, hadde eg ikkje vorte forfattar, uttalte han. Den første tida dreiv han med korn og grønsaker, men etter 1995 leigde han bort garden. Men det var dette landskapet Herbjørnsrud skreiv om både i novella «På gamletun i Europa» og i andre noveller.

Til garden høyrde både skog og dyrka mark, men litt etter tusenårsskiftet vedgjekk diktaren at det var godt å sitja inne bak skrivebordet og høyra skurtreskjaren dura ute.

Heile forfattarskapen er knytt til heimstaden Heddal, men samstundes inviterte han verda, både den litterære og den verkelege, inn på tunet. Han ville bruka røtene som vengjer og bad lesarane inn på gamletun i Europa. Og der – som ofte elles – handla det om identitetsproblematikk. Fleire av dei lange novellene har han omtalt som fiksjonalisert sjølvbiografi.

Herbjørnsrud gav ikkje ut mange bøker – berre vel ei handfull. Det gjekk gjerne fem år mellom kvar bok, og det var lenge nok til at han gjekk i gløymeboka i kulturredaksjonane. Difor måtte telemarkingen nyoppdagast kvart femte år, og han snakka om gjennombrot med kvar ny novellesamling.

Han skreiv både på bokmål, nynorsk og bygdedialekt. Og han blanda både forteljarstilar og språkstilar. Novellene hans er omsette til mange språk, men no er det lenge sidan dei har vorte trekte fram i lyset. Det bør både forlag, bokhandlarar, bibliotek og lesarar gjera noko med.

Ottar Fyllingsnes