Hans Herbjørnsrud 1938–2023
Med røtene som vengjer.
Hans Herbjørnsrud på slektsgarden i Heddal i Telemark i 2002.
Foto: Ottar Fyllingsnes
Den 15. november døydde Hans Herbjørnsrud (85) på Notodden sjukehus – etter nokre dagars sjukeleie.
Telemarkingen er først og fremst kjend som novelleforfattar, og han vart nominert til Nordisk råds litteraturpris både i 1998 og i 2002. Den nordiske prisen fekk Herbjørnsrud aldri, men han kunne ta mot andre gjæve prisar. Det byrja med Tarjei Vesaas’ debutantpris for Vitner i 1979. Debutanten var 41 år, og det toppa seg seinare med Kritikarprisen for Blinddøra i 1997. Novellesamlinga var blant dei mest kritikarroste bøkene dette året. Dagbladet slo fast at dei tre novellene i samlinga var tre innertiarar. Herbjørnsrud har aldri skrive betre, konkluderte Aftenposten. Heime i Heddal hoppa og dansa forfattaren over dei gode kritikkane, men aller mest gledde han seg då han skreiv boka. Ho vart skriven i gledesrus, fortalde melankolikaren.
Det var ikkje opplagt at Hans Herbjørnsrud skulle verta forfattar. Han kom frå det som han kalla «ein boklaus heim». På garden var det tre bøker: Bibelen, salmeboka og ei bok om kongens garde. Men Herbjørnsrud meinte at det var ein stor fordel å koma frå ein slik heim. Ikkje noko av litteraturen kom gratis til han, men etter at han byrja å lesa, kunne han gå på oppdagingsferd og finna fram sjølv.
Då han var i fjerdeklassen i folkeskulen oppdaga læraren det skrivande talentet. Og då guten var 14 år, fekk han høyra: Du kjem til å verta diktar, Hans! Og skriva mange bøker!
Som 16–17-åring vart han oppteken av Helge Krog, Arnulf Øverland og Sigurd Hoel, og kulturradikalarane kom til å bety mykje for han. Han oppdaga at det fanst andre måtar å tenkja på enn det som var vanleg i småbyen og på landsbygda. Dei tre var revolusjonære i forhold til bondemiljøet på 1950-talet, men det litterære formspråket var konservativt.
Etter kvart knytte Herbjørnsrud seg meir til Tarjei Vesaas, Johan Borgen og Aksel Sandemose. Seinare fortalde han at språket til Vesaas gjekk rett i blodet, nesten som flugesopp. Det gjorde meg ør, sa han.
Herbjørnsrud hadde den første artikkelen på trykk i Vinduet i 1964, og saman med kameraten Kjell Cordtsen, som var redaktør i Orientering, drog han til Hvaler for å intervjua Johan Borgen. Det må ha vore spesielt, for intervjuet varte i 16 timar – heilt til den lyse morgonen.
Men på slutten av 1960-talet fekk m-l-arane for mykje å seia i det litterære miljøet i hovudstaden, og det reagerte Herbjørnsrud sterkt på. Han hadde lærarutdanning, og i 1969 flykta han og kona til Gudbrandsdalen og seinare til Orkdal for å vera folkehøgskulelærarar.
Men i 1976 flytta han tilbake til slektsgarden Herbjørnsrud i Heddal for å verta bonde. Hadde eg ikkje vendt tilbake til barndomsmiljøet, hadde eg ikkje vorte forfattar, uttalte han. Den første tida dreiv han med korn og grønsaker, men etter 1995 leigde han bort garden. Men det var dette landskapet Herbjørnsrud skreiv om både i novella «På gamletun i Europa» og i andre noveller.
Til garden høyrde både skog og dyrka mark, men litt etter tusenårsskiftet vedgjekk diktaren at det var godt å sitja inne bak skrivebordet og høyra skurtreskjaren dura ute.
Heile forfattarskapen er knytt til heimstaden Heddal, men samstundes inviterte han verda, både den litterære og den verkelege, inn på tunet. Han ville bruka røtene som vengjer og bad lesarane inn på gamletun i Europa. Og der – som ofte elles – handla det om identitetsproblematikk. Fleire av dei lange novellene har han omtalt som fiksjonalisert sjølvbiografi.
Herbjørnsrud gav ikkje ut mange bøker – berre vel ei handfull. Det gjekk gjerne fem år mellom kvar bok, og det var lenge nok til at han gjekk i gløymeboka i kulturredaksjonane. Difor måtte telemarkingen nyoppdagast kvart femte år, og han snakka om gjennombrot med kvar ny novellesamling.
Han skreiv både på bokmål, nynorsk og bygdedialekt. Og han blanda både forteljarstilar og språkstilar. Novellene hans er omsette til mange språk, men no er det lenge sidan dei har vorte trekte fram i lyset. Det bør både forlag, bokhandlarar, bibliotek og lesarar gjera noko med.
Ottar Fyllingsnes
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Den 15. november døydde Hans Herbjørnsrud (85) på Notodden sjukehus – etter nokre dagars sjukeleie.
Telemarkingen er først og fremst kjend som novelleforfattar, og han vart nominert til Nordisk råds litteraturpris både i 1998 og i 2002. Den nordiske prisen fekk Herbjørnsrud aldri, men han kunne ta mot andre gjæve prisar. Det byrja med Tarjei Vesaas’ debutantpris for Vitner i 1979. Debutanten var 41 år, og det toppa seg seinare med Kritikarprisen for Blinddøra i 1997. Novellesamlinga var blant dei mest kritikarroste bøkene dette året. Dagbladet slo fast at dei tre novellene i samlinga var tre innertiarar. Herbjørnsrud har aldri skrive betre, konkluderte Aftenposten. Heime i Heddal hoppa og dansa forfattaren over dei gode kritikkane, men aller mest gledde han seg då han skreiv boka. Ho vart skriven i gledesrus, fortalde melankolikaren.
Det var ikkje opplagt at Hans Herbjørnsrud skulle verta forfattar. Han kom frå det som han kalla «ein boklaus heim». På garden var det tre bøker: Bibelen, salmeboka og ei bok om kongens garde. Men Herbjørnsrud meinte at det var ein stor fordel å koma frå ein slik heim. Ikkje noko av litteraturen kom gratis til han, men etter at han byrja å lesa, kunne han gå på oppdagingsferd og finna fram sjølv.
Då han var i fjerdeklassen i folkeskulen oppdaga læraren det skrivande talentet. Og då guten var 14 år, fekk han høyra: Du kjem til å verta diktar, Hans! Og skriva mange bøker!
Som 16–17-åring vart han oppteken av Helge Krog, Arnulf Øverland og Sigurd Hoel, og kulturradikalarane kom til å bety mykje for han. Han oppdaga at det fanst andre måtar å tenkja på enn det som var vanleg i småbyen og på landsbygda. Dei tre var revolusjonære i forhold til bondemiljøet på 1950-talet, men det litterære formspråket var konservativt.
Etter kvart knytte Herbjørnsrud seg meir til Tarjei Vesaas, Johan Borgen og Aksel Sandemose. Seinare fortalde han at språket til Vesaas gjekk rett i blodet, nesten som flugesopp. Det gjorde meg ør, sa han.
Herbjørnsrud hadde den første artikkelen på trykk i Vinduet i 1964, og saman med kameraten Kjell Cordtsen, som var redaktør i Orientering, drog han til Hvaler for å intervjua Johan Borgen. Det må ha vore spesielt, for intervjuet varte i 16 timar – heilt til den lyse morgonen.
Men på slutten av 1960-talet fekk m-l-arane for mykje å seia i det litterære miljøet i hovudstaden, og det reagerte Herbjørnsrud sterkt på. Han hadde lærarutdanning, og i 1969 flykta han og kona til Gudbrandsdalen og seinare til Orkdal for å vera folkehøgskulelærarar.
Men i 1976 flytta han tilbake til slektsgarden Herbjørnsrud i Heddal for å verta bonde. Hadde eg ikkje vendt tilbake til barndomsmiljøet, hadde eg ikkje vorte forfattar, uttalte han. Den første tida dreiv han med korn og grønsaker, men etter 1995 leigde han bort garden. Men det var dette landskapet Herbjørnsrud skreiv om både i novella «På gamletun i Europa» og i andre noveller.
Til garden høyrde både skog og dyrka mark, men litt etter tusenårsskiftet vedgjekk diktaren at det var godt å sitja inne bak skrivebordet og høyra skurtreskjaren dura ute.
Heile forfattarskapen er knytt til heimstaden Heddal, men samstundes inviterte han verda, både den litterære og den verkelege, inn på tunet. Han ville bruka røtene som vengjer og bad lesarane inn på gamletun i Europa. Og der – som ofte elles – handla det om identitetsproblematikk. Fleire av dei lange novellene har han omtalt som fiksjonalisert sjølvbiografi.
Herbjørnsrud gav ikkje ut mange bøker – berre vel ei handfull. Det gjekk gjerne fem år mellom kvar bok, og det var lenge nok til at han gjekk i gløymeboka i kulturredaksjonane. Difor måtte telemarkingen nyoppdagast kvart femte år, og han snakka om gjennombrot med kvar ny novellesamling.
Han skreiv både på bokmål, nynorsk og bygdedialekt. Og han blanda både forteljarstilar og språkstilar. Novellene hans er omsette til mange språk, men no er det lenge sidan dei har vorte trekte fram i lyset. Det bør både forlag, bokhandlarar, bibliotek og lesarar gjera noko med.
Ottar Fyllingsnes
Fleire artiklar
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.