Dokumentar

Regi: Aslaug Holm og Sigve Endresen

Generasjon Utøya

Med: overlevande frå Utøya
Kinofilm

Korleis føler dei overlevande frå Noregs verste terrorangrep på å skulla representera partiet dei framleis støttar, og på den identiteten dei vart pålagd berre ved å vera deltakarar på ein sommarleir?

Igjen

Nok ein dokumentar/film/podkast/bok om 22. juli, tenkte eg fyrst. Ikkje fordi Generasjon Utøya skulle ha premiere, men NRK lanserte nyss åtte episodar i podkasten Hele historien. Eg høyrde fyrst dei fire tilgjengelege episodane av podkasten, og blei slått i bakken av kor ferskt det framleis verkar. Kanskje det å samanlikna med andre verdskrigen ikkje er heilt feil?

Ein trur ein har høyrt historia før, og så kjem det i ny innpakning og har like sjokkerande effekt, gong på gong. Det er framleis ikkje til å fatta – både måten det skjedde på, kven som utførte handlingane, og mot kven. Og sånn sett vil det alltid vera rom for nye vinklingar og forsøk på å setja det inn i ei større samanheng.

Politiske blinkar

Slik har Generasjon Utøya ei viktig oppgåve: ikkje berre å sjå på ungdomane nesten ti år seinare, no som vaksne menneske, men å setja dei inn i ein politisk kontekst som ein kanskje har vore redd for. Heile terroren handla om oss alle, sorga råka alle, noko som på mange måtar stemmer. Det råka likevel spesifikt éi gruppe for den politiske overtydinga deira. Det har me hatt ein viss berøringsangst for, som det heiter no til dags.

Og dei er klare på det, Ina, Eirin, Kamzy, Line og dei andre, at dei har måtta stå i stormen på nytt og på nytt, nettopp fordi dei var AUF-arar, fordi dei støtta Arbeidarpartiet.

Eg kjenner eg blir lei meg av å tenka på kor mange kommentarar dei må tola dei neste vekene i kjølvatnet av premieren, av folk som vil dei vondt, berre på grunnlag av kvar dei står politisk. Eg håpar dei argaste trolla faktisk ser filmen før dei uttalar seg, for ein skal vera kynisk for å skulda filmen for å vera valflesk.

Dokument enno

Det er noko universelt med måten unge folk oppfører seg på, særleg når det kjem til ungdomspartia: den same energien, opprørstrongen og til dels naive politiske overtydinga går igjen om det er FPU, SU eller AUF.

Rolla til filmskaparane har ikkje vore å få fram dei politiske bodskapa, men å sjå på dei menneskelege eigenskapane. Særleg følgjer kamera tidlegare AUF-leiar Ina Libak, som overlevde å bli skoten på Utøya, og det er tøft å få innblikk i kor prestasjonsangsten hennar blandar seg med den vedvarande angsten for kva som kan koma av angrep når ho deltek på offentlege tilstellingar.

På andre sida av spekteret er noverande varaordførar i Oslo, Kamzy Gunaratnam, som uredd pløyer veg, utan at ho dermed framstår som urørt av terroren. Det berre viser kor ulikt menneske reagerer på traume.

Og her blir Generasjon Utøya eit viktig dokument: Ingen kom uskadd frå AUFs sommarleir det året, men det betyr ikkje at ein ikkje kan verta heil igjen. Og at sjølv politikarar berre er menneske, treng me sikkert alle å bli minte på i ny og ne.

Brit Aksnes

Brit Aksnes er frilans kulturarbeidar og fast filmmeldar i Dag og Tid.