Glimt frå den 25. filmfestivalen

Den 25. utgåva av Bergen internasjonale filmfestival er gjennomført. Blant dei over 120 filmane publikum har kunna velja mellom, presenterer vi tre som kvar på sitt vis fortel noko om føresetnadane for verda og tida vi lever i.

Dokumentar

Regi: Lena-Christin Kalle

De rettsløse

BIFF

Vi blir aldri ferdige med krigshistoria. Då er det godt at somme tek føre seg etterspelet, som inneheld skamplettar det helst ikkje skal snakkast om. Rett nok har det vore skrive litt om dei såkalla «tyskarjentene», men detaljar om korleis staten behandla desse kvinnene etter krigen, er 80 år seinare framleis klausulerte i norske arkiv. Visstnok  av omsyn til etterkommarane, men mest truleg for å beskytte dei offentlege overgriparane og hindre at ålmenta får kunnskap om det som skjedde.

Innsynsavslag

Lena-Christin Kalle og produksjonsselskapet Aldeles har fått avslag på avslag på søknader om innsyn. Kalle oppdaga at nestkommanderande på den største interneringsleiren for desse kvinnene hadde teke vare på arkivet. Då Riksarkivet skjøna kva det inneheldt, klausulerte dei det for hundre år.

Ingen veit kor mange titusen norske kvinner som blei stempla som «tyskartøser» eller prostituerte etter frigjeringa, ei heller kor mange som på ulike vis blei straffa. Ikkje berre av gatejustisen, i form av skamklipping til offentleg forlysting, men endå hardare av staten, sjølve garantisten for rettstryggleik. Over heile landet blei dei arresterte og internerte. Det gjaldt ikkje berre dei som hadde vore kjærastar med tyske soldatar; det kunne vere nok til å bli angitt at dei hadde smilt til fienden eller gått på kino med ein av dei. Då var det annleis med brakkebaronane, som hadde tent grovt på å samarbeide med okkupanten. Dei slapp unna.

Rettslause

Rettslause var dei alle, statens folk ville ikkje innsjå kva for overgrep dei gjorde seg skuldige i. Over 4000 kvinner blei heilt utan lov og dom fråtekne statsborgarskapen og deporterte til eit sundbomba Tyskland. Tusenvis av kvinner kjende seg forfølgde i så å seie heile sitt liv. Mange hundre internerte blei utgreidde for sinnssjukdom og erklærte for meir eller mindre åndssvake av ein psykiater som truleg skulle vore bura inne.

Dei få gjenlevande tidsvitna som er intervjua i filmen, synte absolutt ingen teikn på sinnssjukdom av noko slag. Då Erna Solberg i 2018 skulle be om orsaking på vegner av staten, var ho engsteleg for at ho skulle komme til å be nokon om orsaking som ikkje fortente det. Fy flate!

De rettsløse er ein sterk, vellaga og viktig film, som kjem på kino i januar

Jan H. Landro

Les også:

«Verdas ròtenskap» (melding av Soundtrack to a Coup D'Etat, regi: Johan Grimonprez)

«Når dei rike stel» (melding av Dahomey, regi: Mati Diop)