Sakprosa

Tom Egil Hverven:

Lyset i støvsøylen.
En samtale med
Håkon Bleken

Gyldendal

Kunstutstilling

Håkon Bleken:

Refleksjoner

8. januar–9. februar 2019
Galleri Brandstrup i Oslo

Onsdag 9. januar vart Håkon Bleken 90 år, nokså nær i full vigør. Alt har han gåande ei stor utstilling på Høvikodden. Men no, til sjølve datoen, er det to nye hendingar som markerer jubileet. Ein av hans gamle galleristar, Brandstrup, stiller ut nye Bleken-bilete. Og ei bok laga av Tom Egil Hverven, som inneheld samtalar mellom han og Bleken, kjem ut.

Eg var på lanseringa av boka hos Gyldendal: Full brakke om føremiddagen. («The chattering class» og pensjonistar har ikkje vanleg arbeidstid.) Der satt Bleken og Hverven og skulle gje døme på samtalane boka inneheldt. Det gjorde dei på illustrerande vis. Hverven, som er litteraturvitar og kritikar, har fått hovudet overfylt av litteratur. Så han byrja samtalen med å påstå at Blekens kunstnarskap utgjer ein roman når ein går frå målarstykke til målarstykke. Men Bleken slo seg straks vrang, på sitt sjarmerande vis, og insisterte på at målarstykke berre er bilete, som viser utsida av folk. Medan ein roman kan gå inn i romanfigurane. To ulike diskursar, kunne han sagt.

Slump og kreativitet

Slikt er det mykje av når Bleken vert intervjua, både hos Hverven og til dømes i eit dårleg NRK-intervju laga av Ole Torp: Leiande spørsmål som inviterer til subtile tolkingar av meining og intensjonar, men som vert sende i bakken av Blekens svar: Nei, han byrja ikkje med kolteikningar av di han ville uttrykka særleg mørke sider ved tilværet, slik Tone Hansen på Høvikodden trur, men av di han hadde dette materialet for handa. Nei, han planla ikkje «Deportasjonen», eit bilete om jødedeportasjonen, men fekk nokon til å lima opp avisutklipp på eit lerret, og fann så at dei danna eit mønster som inviterte til eit slikt tema – slump og kreativitet.

Ikkje berre er det mykje litteratur i hovudet til Hverven, men særleg av det slaget som Knausgård og Hjorth lagar, der ein erstattar fiksjonsplot med «autentiske» oppramsingar frå røyndomen, ein slags litterær positivisme. Dette har utvikla ein eigen sjanger av dialogaktige intervjubøker, særleg fremja av Alf van der Hagen, der ein intervjuar drøser med ein kunstnar og får han til å seia ymse, særleg om privatlivet sitt. I dette tilfellet har Hverven vore saman med Bleken i fleire år og teke opp alle samtalar dei har hatt. Så har det heile vorte skore ned og redigert til temakapittel.

Mest prat

Til denne sjangeren er å seia: Franske strukturalistar, både som lingvistar og som litteraturvitarar, skilde mellom det spontant munnlege (parole), som lett vert overflatisk prat, særlig illustrert i sosiale medium, og det gjennomtenkte skriftlege (langue), og meinte det siste gav djupare innsikt (i strukturar) enn det første. Sokrates, som ikkje skreiv, skulle ha meint motsett. Men ingen må tru at Platons dialogar var utskrift av lydopptak. Dei var skriftlege konstruksjonar som utan tomprat skulle visa gjennomtenkte argumentasjonsstrukturar.

Boka til Hverven er altså for det meste prat (parole), der vi berre sjeldan finn interessante ting sagt om Blekens kunst. Og som vanleg er med «autentisk» prat, vert vi plaga av gjentakingar og irrelevante digresjonar.

Men verst er det at vi vert plaga av å måtta sjå inn i eit privatliv som Bleken noko motstrevande vert lokka til å fortelja om – for å samsvara med Hvervens Knausgård-ideal. Til dømes seier Bleken i byrjinga klårt frå at han ikkje vil seia noko om sitt eige kjærleiksliv. Men Hverven masar så mykje, som om han var ein dårleg psykiater, at Bleken gjev seg inn på denne galeien. Kva har Blekens tvangsnevrosar med kunsten hans å gjera? Ingenting.

Unødvendig

Undervegs må Hverven heile tide putta slikt privatliv inn i litterære kategoriar. Men av og til er ein sigar berre ein sigar. Det merkelege er at når Bleken så har vorte utspurd om å fortelja meir detaljert om korleis han i 50-åra i fleire år vart passiviserande innlagd på sjukehus utan eigentleg å vera sjuk, vert det kopla til ei novelle av Solstad, medan denne episoden mest slåande liknar på Hans Castorp og plottet i «Trolldomsfjellet» av Thomas Mann, ein forfattar som Bleken elles er oppteken av, særleg Doktor Faustus.

Kvifor har forresten forlaget klassifisert denne boka som «skjønnlitteratur», og ikkje dokumentarlitteratur eller saksprosa? Skulle ho ikkje vera ein dokumentasjon av ein verkeleg samtale? Ho er vel ikkje dikting? Språket er heller ikkje så avansert at det kvalifiserer som skjønnlitteratur.

Dette er soleis ei overflødig bok for dei som primært er interessert i Blekens bilete. Det er alt utgjeve ein flott bokkatalog til den pågåande utstillinga på Høvikodden, med artiklar som avgrensar seg til det som er relevant for dei utstilte bileta. Les katalogen i staden.

God utstilling

Derimot er utstillinga på Galleri Brandstrup ikkje overflødig, men snarare eit overflodshorn. Med utruleg flid har Bleken fått laga desse 23 store bileta i 2018, som alle er det motsette av teksten i Hvervens bok: Ikkje «prat», men konstruksjonar utan irrelevante gjentakingar, der alt er på rett plass: Biletkunstens motstykke til langue. Og med stor spennvidde: Seks (reflekterande) sjølvportrett, rissa opp med grove, men sikre strøk; ni store olje og collage (utklipp frå Politiken), som på nært hald vert oppløyst i kaos, men på avstand får kosmisk orden der fargane vert haldne i taumar; fleire reine oljemålarstykke, der forma kjem tydelegare fram. Bleken meiner sjølv at dei tre Bendik og Årolilja-bileta er meisterverk, og det kan godt vera han har rett.

Alle som har vore på Høvikodden, bør sjå utstillinga på Galleri Brandstrup. Gratis inngang. Då har du råd til å kjøpa eit bilete eller to. Om du har 300.000.

Med ønske om ei eit endå lengre liv: Gratulerer til kunstnaren!

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus ved Universitetet i Oslo og fast skribent i Dag og Tid.