Noveller

Merethe Lindstrøm:

Vinterhest

Oktober

I litteraturen toler eg mord og tortur, eg toler naturkatastrofar og dommedagar, gjenferd og zombiar, ja, sjølv historier om finanssvindel, men eg blir nervevrak i møte med Merethe Lindstrøms noveller. Kanskje det er fordi medmennesket kan stå fram som det største monsteret for oss menneske. Eit umenneskeleg menneske er ikkje trugande, i tydinga at vi veit kvar vi har det. Eit menneske vi reknar med, eller treng, kan derimot gjere uboteleg skade.

Innestengd og i rørsle

Dei tolv novellene i Vinterhest er sjølvstendige tekstar, men har såpass mykje felles i tematikk og personteikningar at det lèt seg gjere å tidvis sjå dei som delar av ei større historie. Eller dei kan i det minste kaste lys over kvarandre.

Opningsnovella «Utsnitt» fortel om alt som ikkje lar seg fange opp av eit fotografi, at når ein prøver å finne ut kva kjærasten gjorde ein kveld, blir det meir uklart når det finst fotografi av han frå dette tidspunktet, enn om det ikkje gjorde det. Kanskje blir det meir ullent kven han i det heile er. For oss som likar – eller innbiller oss – at omgjevnadene er konsistente, etterlèt denne novella seg ei merkbar uro.

I «Finland» møter vi den uavklarte motstanden hos ein mann som skal gifte seg: «Da han va°knet i ga°r, hang dressen pa° døra til klesskapet, den var det første han sa°, en mann hengende pa° døra, en ferdig ektemann». Sidan krakelerer også dette samlivet, og ein kan forstå det, når dei minste ting skal føre med seg dei største kvalar: «Jeg skal bare ta meg en røyk, sier han, for det er sa°nt man sier og det er noe man kan si, og ingen kan si at det ikke virker riktig, noe helt vanlig».

I «Skalle» brukar Lindstrøm vedstablar, vedfyring og varme som bilde på noko som, ja, ulmar, mellom personane – kanskje også noko mellom enkelte av dei har brunne opp. Det høyrest ut som opplagde metaforar, men Lindstrøm brukar dei som vanleg kløktig.

Andre noveller handlar om å vere på reise, på veg ein plass som ikkje alltid er definert. På reisa kan ein bli frakta av andre om ein viftar med tommelen, eller ein kan ta med haikarar sjølv. Solidaritet og kollektiv tankegang er ettertrykkeleg plassert i tekstane til Lindstrøm, men kjem heller ikkje utan kostnader som risiko ved det ukjende, ved å vise tillit til framande.

Tett og vidt

Denne prislønte novellisten skriv om dei skjøraste tinga mellom oss på ein uredd måte, tankar blir tenkte ut. Tekstuniversa er samstundes tette og stramme, ingenting blir slengt i fanget på lesaren; det er kanskje det siste ein kan seie om Merethe Lindstrøm. I dei aller siste linjene i novellene hender det dessutan at ho løftar tekstane til nok ei uventa dreiing. Dette er tilfelle i ei av dei beste novellene, «Museum». Her får dessutan lesaren høve til å trekke linjer mellom montrar med utstoppa dyr, syltetøyglass med levande fiskar og familiebilete på veggen – som har meir til felles enn ein kanskje skulle tru.

Ein annan favoritt er tittelnovella, eit gripande portrett av ein hest ingen vil ha, og som har gitt opp alt håp sjølv. Forfattaren Tarjei Vesaas var lei av å heile tida bli kalla symbolist, og uttalte ein gong: «Har eg skrive hest, så meiner eg hest.» Men han kunne ikkje kome frå at hestane hans òg hadde stor symbolverdi. Slik er det også med vinterhesten til Merethe Lindstrøm: Det er heilt klart ein hest. Med forbløffande stor overføringsevne.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.