Roman

Nikolaj Frobenius:

Kongonotatene

Gyldendal

Den 17. mai 2017 sette Joshua French føtene på norsk jord att. I 2009 blei han og Tjostolv Moland arresterte og sikta for drap og spionasje i Kongo medan dei var på eit oppdrag som er uklart for dei fleste. Sidan var dei fengsla, dei var sjuke, dei blei dømde til døden – og i 2013 døydde Moland på cella. Fire år etter denne hendinga hadde det lukkast «alle gode krefter» å få French heim igjen til Noreg. Forfattar Nikolaj Frobenius skildrar ein stolt statsminister og korleis «Bildet av Joshua som drapsdømt leiesoldat skulle forvandles til forestillingen om en hjelpetrengende nordmann i et korrupt afrikansk land».

Send meir dikting

Kjensla av at noko var ubalansert, at avgjerande spørsmål var sette til sides, danna bakgrunnen for at Frobenius trekte seg som manusforfattar for filmen Mordene i Kongo, som har noregspremiere i desse dagar. Diskusjonen mellom Frobenius og Friland film har ikkje vore usynleg i media i opptakta til premieren.

Frobenius leverer med Kongonotatene ein måte å behandle stoffet på i romanform. Han skildrar konflikten med ein filmprodusent som ber hovudpersonen om å sende litt god dikting heim etter samtalane han har med French og Moland i Kongo. Produsenten treng ei tydeleg forteljing, mens forfattaren under opphaldet i Kongo finn at tvilen er mest produktiv. Dessutan mest sann. Det er umogleg å danne seg ei klar oppfatning av kva som skjedde i 2009, med så mange ulike forklaringar i spel, tenkjer han.

Frobenius peiker òg mot ei anna berømt historie frå Kongo: Mørkets hjerte (1902) av Joseph Conrad, som blei førelegget til filmen Apokalypse nå!. Han skriv: «Da Kurz lå på dødsleiet og Marlow hørte ham hviske de udødelige ordene ’The horror, the horror’, tenkte jeg at grunnen til at nettopp den replikken var blitt en av de mest berømte i litteraturhistorien, var at det pokker ikke var lett å si hva fyren egentlig mente.»

Temperatur

Er det ikkje rom for tvil, blir det verken sanning eller kunst av det, er det som om Frobenius seier med romanen. Det er eit fruktbart grep, sjølv om han målar sjelekvalen i omgang med løgn og variantar av sanning i Kongo (og heime i Noreg) vel hyppig ut. Å knytte hovudpersonens eiga valdshistorie i oppveksten opp mot personlegdommane til French og Moland verkar òg både uproporsjonalt og pådytta. Meir interessant er det å sjå korleis French og Moland i denne attgjevinga ordlegg seg, sett opp mot spørsmålet om sanning. Jo meir dei fortel, jo vanskelegare blir det å velje å tru på éin påstand framfor ein annan, oppdagar også lesaren.

Det er ein viss grad av affekt og protest over romanen, her finst ein klang av sjølvrettferd som tidvis kan stå i vegen for litteraturen. Men affekt skapar òg temperatur, og han kjennest oppriktig. Det kjennest som om noko står på spel. Og dette er svært gode kvalitetar ved boka: tvilen, trua og temperaturen.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.