Noveller

Gaute M. Sortland:

Sanne historier

Samlaget

Gaute M. Sortland debuterte i 2009 med den kritikarroste romanen Johan. Sju bøker seinare beveger han seg i eit meir avstemt litterært landskap som samstundes er meir oppsiktsvekkande.

Novellesamlinga Sanne historier ber ein interessant tittel, då ikkje nokon slags fiksjon er «sant», men det er som regel heller ikkje usant, på eit anna plan. Dessutan er røyndomen vanlegvis slett ikkje til å tru.

Sortland skildrar menneske i oppbrotsstemning, som ønsker eller blir tvinga til å sette ein ny kurs i livet, og passande nok gjer han det i dei ni novellene rett som det er, på eit bakteppe av ulike transportmiddel: ekspressbuss, ferje, bil med hestehengar, cruisebåt. Eller som i opningsnovella «Denne skinande byen»: eit tog som det aldrande ekteparet ikkje tar, fordi det ikkje går noko tog frå byen deira. Dei ser dermed ikkje sjokoladepapir som bles langs bakken, dei ser ikkje «duene flyge til alle kantar av ein lyd som brått skremde dei opp». Denne negerande framgangsmåten kastar eit fint lys over det som kunne vore; vi veit ikkje kor lenge vi får ha den eine av personane.

Sorg og ny kveik

Kjærleikssorg speler ei rolle i samlinga, og personane taklar sorga på ulik måte. I «April» er det ei mongolsk badstue som får den sorgtyngde til å sjå ein flik av håp, sjølv om det her er skildra korleis tidskjensla og verdsbildet endrar seg når ein er deprimert, og det så treffande heiter: «Det var som om det hadde vore entreprenørar i skogen inne i meg og felt alt. Lagt alt levande daudt.»

I «Messingsenga» møter vi ei irriterande kravstor dame som er vand med å få det som ho vil, men jammen kan den ettergivande sambuaren by henne på nokre overraskingar. I «Bukkeskinnshingsten» er det sorga over ein seld hest som rår; hovudpersonen har måtta selje yndlingshesten sin til ein hesteavlar på Ål, no sit han i baren på Hotel Fleischer på Voss og drikk for å gløyme. Vendinga novella skal ta, er så uventa at eg ikkje kan nemne det, men denne teksten endar òg i eit plutseleg nytt liv.

Temmeleg komisk

«Bussen vekk», «Turist» og «Silkeskjerfet» handlar på kvar sitt vis om å vere påkopla eller fråkopla det sosiale livet og -ansvaret. Det gjer òg «Skyene på himmelen», der eit par begge vil ut av den trivielle kvardagen, oppdagar fleinsopp i hagen og får det alt anna enn trivielt. Med unntak av at det står ein liten, skremd son her midt i sopptrippen, begynner Sortlands univers å bli temmeleg komisk. Oppbygginga i denne novella er ein fryd å følge. Som novellekunstnar er Sortland framifrå, då det viser seg at vi aldri veit kvar vi skal, samstundes som novellene heng saman frå start til slutt, sett i retrospekt.

Den lite sosialt veltilpassa gjeldsrådgivaren Terje i «Silkeskjerfet» gir seg ut på ei ferd med ein frisør, ein urmakar og ein skobutikkinnehavar, der vi ser kva som kan skje når lokale folk bryr seg om kvarandre. Heller ikkje dette scenarioet er noko eg kunne sjå føre meg. Men den berømte kaka er det «Dei små tinga» som tar. Familiefaren ventar på å få familien heim til middag, men alt snur på eit sekund, og ein vil ikkje tru kor mange ting som kan gå gale på same tid. Det er urkomisk i alt det tragiske. Det er overdrive, det er karikert, det er usannsynleg – nett som røyndomen.

Gaute M. Sortland har skrive ei heilstøypt novellesamling der han ikkje er redd for å gå frå det trivielle til det fantastiske, og han maktar – og torer – å bake det breie repertoaret sitt inn i litterært truverdige heilskapar.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.