På latin frå København
1949: Éin (snart) erkebiskop ordna manus på latin, ein annan (dansk) fekk boka trykt. Ei pensjonert kontordame gjorde resten.
MESSEBOK. I Carsten Liens bokbunad var dette bok nr. 8 i serien Bokverk frå millomalderen, der Samlaget gav ut 11 titlar i 1929–91. St. Olav forlag gav ut boka på nytt i 1988, og Jan Schumacher gjendikta henne til bokmål i 1995.
Bokåret 2019 markerer at ein katolsk liturgi på latin er den eldste boka trykt på bestilling av nokon busett i Noreg. Jubileet kan feirast fordi kyrkjene ved erkeseta til dels kunne forme sine eigne gudstenester. Store kyrkjer, som dei i København og Nidaros, skriftfesta desse liturgiane i missal eller messebøker. Missale Hafniense for kyrkja i København kom i 1510, Missale Nidrosiense i 1519. I Trondheim var det eit skrivemiljø som brydde seg om korleis dei skreiv, konstaterer språkforskaren Ivar Berg, men innanfor ganske stramme rammer.
Kyrkja hadde sine gamle handskrifter, men dei var bokstaveleg talt forelda, og i trykt form kunne tekstane standardiserast. Med utdanning frå Tyskland var Erik Walkendorf erkebiskop i Nidaros frå 1510. Der tok han initiativet til Missale Nidrosiense. I Nidaros hadde Olav Engelbrektsson ansvaret for gudstenestene i Kristkyrkja. Han var også ansvarleg for utgivinga av messeboka for Nidaros saman med kantor Peter Sigurdsson. I 1519 fekk Walkendorf også trykt bøne- og hymnesamlinga Breviarium Nidrosiense i Paris.
Etter reformasjonen hadde desse to bøkene mest kulturhistorisk interesse. Berre ikkje for dei som heldt seg med den katolske trua. Ei av dei var Ragnhild Foss, som i 1929 konverterte til katolisismen.
Foreldra var frå Øvre Eiker og Kongsberg, men då Ragnhild Antonia Maria blei fødd sommaren 1883, hadde dei flytta til Sokndal i Rogaland. Ho tok middelskule i Egersund og handelsgymnas i Kristiania. Etter lærarår på Hadeland gjekk ho inn i forsikringsbransjen, først i Sigyn, frå 1916 i Storebrand, der ho som kontorfullmektig gjekk av for aldersgrensa i 1943.
Då hadde ho alt sett sine første spor i skrift, sikkert påverka av farens sterke interesse for språk og litteratur. I alders år lærte han seg gresk og las Det nye testamentet på grunnspråket. Ragnhild studerte særleg fransk og italiensk, men også så mykje latin at ho i 1938 gav ut Latinske hymnor og sekvensar. Det gjorde ho så godt at bibelomsetjar og biskop Ragnvald Indrebø skreiv: «Ein lyt vone at det beste or denne salmeskatten på nytt kan verta sunge i kyrkjene våre med tida.»
Frå Foss kom det meir. I 1949 gav ho ut Sekvensane i Missale Nidrosiense. Sekvensar er festhymner, og Foss presenterte 37 gjennom 1000 år med velinformerte merknader. Si høgnorske språkføring tok ho kontroll over for alltid. I testamentet sitt skreiv ho inn forbod mot at gjendiktingane hennar skal omarbeidast språkleg.
Ottar Grepstad
Ottar Grepstad er forfattar og litteraturvitar.
Neste veke: Med fiskebåt
til Palestina
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Bokåret 2019 markerer at ein katolsk liturgi på latin er den eldste boka trykt på bestilling av nokon busett i Noreg. Jubileet kan feirast fordi kyrkjene ved erkeseta til dels kunne forme sine eigne gudstenester. Store kyrkjer, som dei i København og Nidaros, skriftfesta desse liturgiane i missal eller messebøker. Missale Hafniense for kyrkja i København kom i 1510, Missale Nidrosiense i 1519. I Trondheim var det eit skrivemiljø som brydde seg om korleis dei skreiv, konstaterer språkforskaren Ivar Berg, men innanfor ganske stramme rammer.
Kyrkja hadde sine gamle handskrifter, men dei var bokstaveleg talt forelda, og i trykt form kunne tekstane standardiserast. Med utdanning frå Tyskland var Erik Walkendorf erkebiskop i Nidaros frå 1510. Der tok han initiativet til Missale Nidrosiense. I Nidaros hadde Olav Engelbrektsson ansvaret for gudstenestene i Kristkyrkja. Han var også ansvarleg for utgivinga av messeboka for Nidaros saman med kantor Peter Sigurdsson. I 1519 fekk Walkendorf også trykt bøne- og hymnesamlinga Breviarium Nidrosiense i Paris.
Etter reformasjonen hadde desse to bøkene mest kulturhistorisk interesse. Berre ikkje for dei som heldt seg med den katolske trua. Ei av dei var Ragnhild Foss, som i 1929 konverterte til katolisismen.
Foreldra var frå Øvre Eiker og Kongsberg, men då Ragnhild Antonia Maria blei fødd sommaren 1883, hadde dei flytta til Sokndal i Rogaland. Ho tok middelskule i Egersund og handelsgymnas i Kristiania. Etter lærarår på Hadeland gjekk ho inn i forsikringsbransjen, først i Sigyn, frå 1916 i Storebrand, der ho som kontorfullmektig gjekk av for aldersgrensa i 1943.
Då hadde ho alt sett sine første spor i skrift, sikkert påverka av farens sterke interesse for språk og litteratur. I alders år lærte han seg gresk og las Det nye testamentet på grunnspråket. Ragnhild studerte særleg fransk og italiensk, men også så mykje latin at ho i 1938 gav ut Latinske hymnor og sekvensar. Det gjorde ho så godt at bibelomsetjar og biskop Ragnvald Indrebø skreiv: «Ein lyt vone at det beste or denne salmeskatten på nytt kan verta sunge i kyrkjene våre med tida.»
Frå Foss kom det meir. I 1949 gav ho ut Sekvensane i Missale Nidrosiense. Sekvensar er festhymner, og Foss presenterte 37 gjennom 1000 år med velinformerte merknader. Si høgnorske språkføring tok ho kontroll over for alltid. I testamentet sitt skreiv ho inn forbod mot at gjendiktingane hennar skal omarbeidast språkleg.
Ottar Grepstad
Ottar Grepstad er forfattar og litteraturvitar.
Neste veke: Med fiskebåt
til Palestina
Fleire artiklar
Sofi Oksanen er av dei forfattarane som har fått flest prisar i Norden. Bøkene hennar er omsette til 46 språk. Biletet er frå bokmessa i Wien i 2022.
Foto: Nicola Montfort / Wikimedia Commons
Vald mot kvinner som våpen
Sofi Oksanen ønskte å skrive ei bok som er tilgjengeleg for vanlege lesarar, som kan lesast utan kart og utan at ein treng følgje krigsnyhenda dag for dag. At essayet Putins krig mot kvinner skulle bli så skremmande, såg ho ikkje heilt for seg.
Gjengkrim – ein varsla katastrofe
Det går knapt ein dag utan grove valdshendingar i Oslo. Bak står gjengar og mektige kriminelle nettverk som har vakse fram dei siste ti åra.
For Balázs Orbán, som er politisk rådgjevar for statsministeren, er jobben å halda fast ved dei langsiktige måla til regjeringa mellom alle dei mindre og større oppgåvene i kvardagen.
Foto frå heimesida til Orbán Balázs i regjeringa
Verda ifølgje Orbán
BUDAPEST: I ei ny bok fortel ideologen til Viktor Orbán korleis Ungarn vil utfordra den liberale verdsordninga. Weekendavisen har møtt han.
Studentar mot politi ved Columbia- universitetet 30. april, då Palestina- aktivist-leiren skulle rivast.
Foto: Caitlin Ochs / Reuters / NTB
Ekko frå sekstiåra
Demonstrasjonane mot Israel og Gaza-krigen på universitet i USA vekkjer til live minnet om studentoppstandane i seksti- og syttiåra.
Eit portrett av filosofen Germaine de Staël, ein sveitsisk filosof som levde og virka 17- og 1800-talet. Ho er ei av fleire kvinnelege filosofar som har fått meir merksemd dei siste åra, ikkje minst takka vere arbeidet til filosof Kristin Gjesdal.
Filosofiske forviklingar
Professor Tove Pettersen meiner filosofifaget har eit likestillingsproblem.
Papiravisa