Sjølvbiografi

Jan Grue:

Jeg lever et liv som ligner deres

Gyldendal

«Skulle ikkje du vore død?» Det er ikkje mange av oss som støyter på denne utsegna når vi møter att folk frå skuletida, anten det no er uttala eller ligg der som ein undertone.

Ser ein bort frå den politisk korrekte utsegna «ingen er like», er det trass alt nokre som er mindre like enn andre. Det er den erfaringa Jan Grue snakkar om i den svært leseverdige sjølvbiografien (eller «levnetsbeskrivelsen») Jeg lever et liv som ligner deres, om å bli fødd med ein muskelsjukdom som gjer at han for ein stor del blir avhengig av rullestol, og som gir han fysiske utfordringar der dei fleste av oss gjer ting automatisk og utan strev.

Erfaringar

Vegen frå eit avgrensa utgangspunkt til å bli kritikar, redaktør og forfattar, til doktorgrad og professorat, med delar av utdanninga i Amsterdam, Danmark og San Francisco, til eit liv med kone og barn, har vore kronglete og lite sjølvsagd. Alt dette innanfor ramma av at Jan Grue aldri har kunna skunde seg, som han seier, rullestolen går i den farten han gjer. Han har oppnådd mykje, men ikkje utan nedturar.

Jeg vil ha det samme som alle andre. Men jeg er ikke som alle andre. Det er vanskeligere for meg å få det jeg vil ha. Dette er ein allereie kursivert passasje som kjem i ein terapisituasjon der Grue prøver å setje ord på kvifor han ved eit tidspunkt under utdanninga er deprimert.

Erfaringa som ligg i det kursiverte sitatet, hadde han for lengst, men ordfestinga viste seg å bli vanskelegare. Denne utgjevinga, som han har arbeidd med i ti år, kan òg sjåast som nettopp ei øving i å setje ord på erfaringane. Men ord sit kanskje langt inne fordi dei òg handlar om evne eller vilje til erkjenning, til å anerkjenne situasjonen: Er det slik at eg har lært å forakte eigen kropp under blikket til andre? Er det slik at eg òg har gitt blaffen i desse blikka?

I ein sjølvbiografi høyrer ei utforsking av eit «kvifor» med. Når vi les om erfaringa med å bli plassert i gruppe med andre som er «annleis», men som siklar og ropar og slår, skjønar vi at det gjer noko med både identitetskjensla og tilliten til dei som tar avgjerdene rundt ein i ungdommen. Vi les om kor friksjonsfritt denne rullestolbrukaren opplevde å ha det fysisk og sosialt ved å sladde rundt på isen vinterstid med ein hale av ungar som hekta seg på, mens Hjelpeapparatet skriv at stolen skal sjåast som eit utlån som skal behandlast varsamt.

Vid horisont

Her er det eit oppgjer med institusjonar og innstillingar. Det blir aldri furtent, men heller ikkje utan retning og temperatur: «Hjelpeapparatet er ikke en magisk anordning, det er en gammel, sammenrasket maskin som bryter jevnlig sammen. Hjelpeapparatet tar ikke telefonen, det forlegger papirer, det går over i ny stilling, det er ikke til stede.»

Samstundes er boka så mykje meir enn ei øving i ordfesting, årsakssøking og oppgjer. Erfaringane er sette i ein kultur- og kunsthistorisk, litteraturteoretisk og filosofisk samanheng. Heller ikkje kulturhistoria til rullestolen er utegløymd. Det er ei utforsking av identitet, av føresetnader, avgrensingar og overskridingar der Grue opnar ein vid horisont i eit språk som er gjennomarbeidd og ledig. Det blir til stor og relevant litteratur.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.