Noveller

Ragnar Sandbæk:

Gutten i Samsonposten. 19 beretninger fra sjøen, kysten og innover land

Kolofon forlag

Ragnar Sandbæk har ein skrivekarriere som er noko for seg sjølv. Han starta med to diktsamlingar på Gyldendal på 1980-talet, med ein Walt Whitmansk energi. Så slo han seg på fiskeriadministrasjon og planlegging, og han har levert seriøse fagbøker om kystsonar og fiskeripolitikk.

Han har underhalde seg sjølv og andre i bandet Dr. Fish – kva anna? – og han var i visemiljøet kring Jack Berntsen i Lofoten. Ved tusenårsskiftet gjekk han ut av utgreiingsprosaen og skreiv poetisk om «Forholdsregler mot haien», før han tok opp det sakprosaiske arbeidet på nytt.

Sjølvbiografisk

I år sender han ut 19 forteljingar, laust knytte til ei livshistorie. Det dukkar stadig opp ein hovudperson som er omtrent på hans alder, frå barndom til alderdom, men som like fullt er oppdikta. Det er ein sjølvbiografi om det han har sett, meir enn det han har gjort.

Men langt frå å vera mimring er det eit pasjonert forsvar for viktig kunnskap. I ein kronikk han fekk pris for av Morgenbladet og Samtiden i 2014, og som han gjengir her, har han fylgjande hovudpoeng: Hans generasjon (han er fødd i 1945) er den siste som kunne greia seg dersom grensene blei stengde og butikkane tomme. For han og hans generasjonsfellar lærte på gamlemåten korleis ein tek opp fisk frå havet, korleis ein sløyer, saltar og tørkar han, korleis ein driv med dyr, dyrkar jord, får inn høy – og alt det som finst av kunnskap på norske småbruk.

I tillegg veit han namnet på alle små og store delar på ein trålar. For hans helt har vore på fiske i unge år. Og det er desse arbeidserfaringane som er viktige for han. Han slår eit slag for «fronesis», skriv han, Aristoteles’ namn på den kunnskapen ein får gjennom sosialt liv og arbeid, og som aldri kan bli til rein teori.

Med dette litterære programmet har han levert fine tekstar. Her og der kan det bli litt skryt av røff maskulinitet og gutar som toler alt. Men for det aller meste er det varm poesi. Det er skrive i stor kjærleik. Dei aller beste tekstane handlar om gutungen som møter verda til besteforeldra i Lofoten, som gler seg ti–elleve månader i året til å få bli med på linefangst, stubbseifiske, og leva av sjøens matfat med berre eitt kjøtmåltid på femti dagar. Han skriv om lever og dupp så tårene renn.

Energisk stil

Og han har sin eigen energiske stil. Nesten berre substantiv, og nokre innlånte adjektiv som gjer språket eksotisk, setning for setning. I dette språket ser vi konturane av ei livshistorie. Ho byrjar, suverent fortalt via ei dame på 90+ som bur på sjukeheimen, og som lyser opp sin eigen kvardag med minne frå eit langt liv. Eitt av minna er at ho reiste frå Bardufoss til Oslo med fly. Men ho gjekk av i ei mellomlanding for å besøke søstera. Flyet heldt fram og gjekk i fjellveggen. I ein parentes opplyser han at ulykka faktisk skjedde. Han var guten til denne dama, og skulle til ortopedisk behandling på Sinsen. Teksten om livet på ortopedisk, for ti–femten viltre og nyopererte gutar, er ei perle.

Tittelnovella handlar om trålfiske i Barentshavet, sett frå trålgasten som står bakarst og passar på at trålen går i sjøen som han skal – i vind, ising og bølgjer. For å opplyse seinare og dummare generasjonar har han laga ei ordliste over dei viktigaste orda ein trålgast må kunne for å overleva.

Desse forteljingane handlar om arbeid og levd liv, og om ein mentalitet som gjorde at folk stod i det og greidde seg. Det er kosteleg lesnad og kastar eit friskt sjøsprøyt inn i novellesjangeren.

Jan Inge Sørbø

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.