Roman

Maria Alnæs:

Tjeneren

Tiden

I ei tid der mange vil seie at vi vassar i røyndomslitteratur, kjem det ein debutant med eit frigjerande brot med denne tradisjonen. I Maria Alnæs’ Tjeneren møter vi Krystof, som arbeider som tenar ved hoffet i den fiktive byen Kombrava. Kombravane ligg i krig, i alle fall i ufred, med hinguesarane, og situasjonen er spent.

Kombrava er i ferd med å utvikle seg til ein autoritær politistat, der «å snakke rett ut var uansett noe folk uansett hadde blitt forsiktige med». Her gjeld det å operere i skjul med alt som ikkje er godkjent av statsminister Stolpin (ein djevel på alle måtar). Og er det nokon som må ligge lågare enn andre, er det jo dei kongelege, som vi veit.

I den første scena er det duka for ein fest på slottet, der alle prominente personar og deira respektive møtest. Her får vi òg presentert Krystof, som har kledd seg opp og flidd seg etter alle tenarreglar, og som fører seg som ein tenar skal: underdanig, usynleg.

Omfattande kunnskap

Pressa kan som kjent òg vere ei undertrykkande makt, og prinsesse Florentina får merke dette når ei avis skriv, etter festen, at ho nok har fått litt rundare former sidan sist. Etter dette mister Florentina trua på seg sjølv, saman med framtidshåpet. Av same grunn tyr Krystof, som har knytt seg til den tidlegare uskuldige og livsglade ungjenta, til handlingar som fører han langt av garde frå livet som hofftenar: over i krigens gru og på flukt.

Gjennom dette fiktive, men gjenkjennelege romanlandskapet som vedkjem politikk, samfunn og konfliktar, er det særleg to retningar som opptar denne lesaren: Dette at eit ord sagt i vanvare (eller overlagt), kan vere nok til å velte ei verd for eit menneske. Eller snarare to menneske. Og at ein tenar gjerne kan vere innstilt på tenargjerninga si, vere full av butlarære, men at det finst fleire måtar å tene eit samfunn på. Enkelte gongar er det eit enkelt, forsvarslaust menneske ein kan komme til unnsetning. Nokre gongar må ein ofre langt meir enn pengar til uklanderlege klede.

Oppbygginga i romanen er stram, men følgjer òg sin eigen logikk, idet vi på dei første sidene prøver alt vi kan å henge med i alle personane som kjem til slottet, berre for sidan å merke at dei fleste av desse skal vi ikkje møte igjen. Dei tener som bakteppe for dagens Kombrava, for festkulturen, og for å lansere Krystofs omgjevnader. Sidan følgjer vi Krystof, Florentina og eit par andre på livsferda deira, som plutseleg blei så annleis.

Alnæs spenner opp eit nærast nøkternt lerret, med eit litt arkaiskklingande språk, og overlèt til lesaren å kjenne etter kva som står der. Samstundes legg ho for dagen ein omfattande kunnskap om korleis militæret, politi og statsapparat kan fungere under ein autoritær leiarskap. Det kjennest både rørande, treffsikkert og imponerande.

Storslått ramme

Det er ikkje noko smått ved denne romanen. Han er storslått i tematisk utstrekning. Men Alnæs kan òg gå inn i enkeltmenneskets opplevingar, som her, der ho skildrar ei valdtekt: «Underlivet var et skamslått vesen, hjernen et digert flygel i et rep som hang og slo mot en klippe.»

Kombinerer ein bildet av eit flygel som dinglar og slår, og det å leve i eit samfunn der den menneskelege, «musikalske» samkjensla er truga, til dels smadra, hjelper det ikkje lenger å lytte seg inn. Då er vi alle valdtekne, i ei anna tyding.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.