Roman

Mathias Nyhagen Asplund:

Vandre heim

Cappelen Damm

Det er ikkje berre berre å kome seg heim. I alle fall ikkje når ei heil bok handlar om det. Halvor har tenestegjort i krigen, på havet, no skal han heim til ho som ber barnet hans. For å spare reiseutgifter går han, det tar si tid.

Djupt gripande

I Mathias Nyhagen Asplunds tredje bok er det lett å la tankane fare til Jon Fosse, på grunn av gjentakingane med typisk fosseske intervall, og ein kan henge seg litt opp i det i starten. Men snart går tankane òg til Tarjei Vesaas, og då særleg Brannen, der hovudpersonen Jon legg ut på ei ferd frå hybelen sin og møter ymse menneske med gode og dårlege eigenskapar og hensikter.

Som Brannen er Vandre heim eit slags stasjonsdrama, for å sjå til teaterhistoria, og når den referansen er nemnds, kan eg òg trekke inn eventyret, som i scena der hovudpersonen Halvor møter på ei kvinne som nærmast sit fast med nesa i ein stubbe.

Når assosiasjonane etter kvart blir så mange, sluttar eg å okke meg over likskapar. I staden blir eg imponert over forfattarens evne til å trekke på inspirasjonskjelder – trø slik rundt i litteraturhistoria – og samstundes skape sitt eige.

Om ikkje romanen er djupt original, er han djupt gripande. Halvors vandring heim består av møte med menneske. Unge og gamle, kvinner og menn. Ei ung kvinne sit med eit barn; mannen har reist ifrå henne. Ho bur med far sin og gjer så godt ho kan. Ho serverer mat, tar vare på gjester som kjem, som Halvor, men ein anar sorga og fortvilinga som ligg under.

Eit par har mista son sin, og i tillegg huset; no må dei flytte frå gard og grunn. Faren nektar å la den døde sonen ligge igjen, grev opp kista og tar henne på ryggen, sjølv om kista er roten og innhaldet luktar. Andre personar har mindre roller, som vegvisarar, dei peikar ut stien for vandraren. Romanen består av Halvors eigne tankar om menneska han møter, og om målet for reisa. Det er meir enn nok. I grunnen rommar det heile menneskelivet, kan ein hevde. Det er ei kort, kort bok om ei lang, lang reise.

Vandraren

Asplund skriv knapt og konsist, han gir ikkje ved dørene, men er samstundes slett ikkje utilgjengeleg. Han inviterer oss inn i eit landskap som angår éin person, og dermed oss alle. For å vende tilbake til teaterhistoria minner romanen mykje om «Spelet om Kvarmann»-tradisjonen, som ein òg kan finne igjen i Vesaas’ Brannen. Forfattaren set ein person ut på vandring, og han eller ho opplever ting på vegner av oss alle.

Vandringa til Halvor handlar om mål og meining, heilt bokstaveleg. Kva anna har vi i livet som verkeleg tel, anna enn det? Her er ei lita livsinnsikt frå romanen, som tar opp i seg det motsette av mål og meining; unntaket som stadfester regelen, og som dermed blir det evige bakteppet for «mål og meining»: «Heilt galne ulykker som kom frå ingen plass utan annan grunn enn at dei skjedde i staden for å ikkje skje.»

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.