Klassekamp i Tornedalen
Mikael Niemi løftar det lokale inn i det universelle.
Mikael Niemi er aktuell med boka Stein i Silke.
Foto: Anette Karlsen / NTB
Roman
Mikael Niemi:
Stein i silke
Omsett av Erik Krogstad
Forlaget Oktober
I Ådalen nær Sollefteå i Midt-Sverige blei fem arbeidarar drepne av militære 14. mai 1931. Ein fredeleg demonstrasjonsmarsj enda på verst mogleg vis, og bakgrunnen for tragedien var ein langvarig arbeidskonflikt der lønnsnedslag og organisert streikebryteri sette sinna i kok.
Lenger nord, i Pajala i Tornedalen på grensa til Finland, var det også alvorlege arbeidskonfliktar på 1930-talet. Det er ein slik arbeidskonflikt Mikael Niemi bruker som omdreiingspunkt for den vidfemnande Stein i silke, på svensk i fjor, på norsk i år. I området er det stor naud og fattigdom, og både kyrkja (det er Læstadius-land) og velfødde bønder har eit fast grep om både det åndelege og det materielle. Kontraktsarbeid er det vanlege, og den som byr minst, får jobben. Det er splitt og hersk, sett i system.
Slektssaga
Etter kvart får husmenn og lausarbeidarar nok. Dei organiserer seg og går til streik, motparten hentar inn streikebrytarar, og dette splittar familiar slik at bror står mot bror, far står mot son, hustru mot ektemake. Niemi eksemplifiserer dette gjennom familien Vanhakoski, den fattige husmannen Eino og den velståande broren Wilhelm, som har overtatt farsgarden utan å kjøpe ut Eino. Dette Kain og Abel-motivet trekker også teksten mot ein religiøs dimensjon, utan å overskygge den arbeidskonflikten som ligg i botnen.
Det er Einos familie som står sentralt, kona Saara og barna Algot, Martha og Lasse, men etter kvart blir det heile utvida til ein slektssaga som dekker hundre år frå 1920-talet og fram til 2017, da det blir funne beinrestar etter eit menneske i ei myr ved Pajala. Einos familie er spreidd for alle vindar, men eitt eller anna trekker Einos barnebarn David og oldebarnet Siw nordover til Tornedalen og dei røtene som finst att etter mange oppbrot. Dei synske evnene til Siw leier også fram til ei forklaring på beinrestane i myra.
«Stein i silke er stort tenkt og gjennomført på imponerande vis.»
Nakkegrep på lesaren
Med Fallvann (2013) og Koke bjørn (2019) enda ganske friskt i minnet, kjenner ein fort igjen Mikael Niemi si skriveklo, med ei eineståande evne til å skape dramatiske, handlingsmetta og fortetta spenningsscener som tar nakkegrep på lesaren. Men han kan også skildre landskap, skog og myrdrag, vatn og elver svært visuelt og poetisk, samtidig som han skildrar menneske med tankar og baktankar på godt og vondt. Han løftar det lokale inn i det universelle, og han slår også eit slag for språket i Tornedalen, tornedalsfinsk eller meänkieli, i nær slekt med finsk og kvensk og førstespråk til rundt 70.000 menneske.
Ingen blir drepne eller skadde under konflikten i Pajala i 1932, sjølv om streikebrytarane, rikkurit, væpnar seg og stemninga blir piska opp av nazistar og kommunistar frå kvar sin kant. Ein interessant detalj er at stiftaren av det svenske nazipartiet, Birger Furugård, var innom som agitator og medlemsvervar.
Stein i silke er stort tenkt og gjennomført på imponerande vis. Tilrådd!
Oddmund Hagen
Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Roman
Mikael Niemi:
Stein i silke
Omsett av Erik Krogstad
Forlaget Oktober
I Ådalen nær Sollefteå i Midt-Sverige blei fem arbeidarar drepne av militære 14. mai 1931. Ein fredeleg demonstrasjonsmarsj enda på verst mogleg vis, og bakgrunnen for tragedien var ein langvarig arbeidskonflikt der lønnsnedslag og organisert streikebryteri sette sinna i kok.
Lenger nord, i Pajala i Tornedalen på grensa til Finland, var det også alvorlege arbeidskonfliktar på 1930-talet. Det er ein slik arbeidskonflikt Mikael Niemi bruker som omdreiingspunkt for den vidfemnande Stein i silke, på svensk i fjor, på norsk i år. I området er det stor naud og fattigdom, og både kyrkja (det er Læstadius-land) og velfødde bønder har eit fast grep om både det åndelege og det materielle. Kontraktsarbeid er det vanlege, og den som byr minst, får jobben. Det er splitt og hersk, sett i system.
Slektssaga
Etter kvart får husmenn og lausarbeidarar nok. Dei organiserer seg og går til streik, motparten hentar inn streikebrytarar, og dette splittar familiar slik at bror står mot bror, far står mot son, hustru mot ektemake. Niemi eksemplifiserer dette gjennom familien Vanhakoski, den fattige husmannen Eino og den velståande broren Wilhelm, som har overtatt farsgarden utan å kjøpe ut Eino. Dette Kain og Abel-motivet trekker også teksten mot ein religiøs dimensjon, utan å overskygge den arbeidskonflikten som ligg i botnen.
Det er Einos familie som står sentralt, kona Saara og barna Algot, Martha og Lasse, men etter kvart blir det heile utvida til ein slektssaga som dekker hundre år frå 1920-talet og fram til 2017, da det blir funne beinrestar etter eit menneske i ei myr ved Pajala. Einos familie er spreidd for alle vindar, men eitt eller anna trekker Einos barnebarn David og oldebarnet Siw nordover til Tornedalen og dei røtene som finst att etter mange oppbrot. Dei synske evnene til Siw leier også fram til ei forklaring på beinrestane i myra.
«Stein i silke er stort tenkt og gjennomført på imponerande vis.»
Nakkegrep på lesaren
Med Fallvann (2013) og Koke bjørn (2019) enda ganske friskt i minnet, kjenner ein fort igjen Mikael Niemi si skriveklo, med ei eineståande evne til å skape dramatiske, handlingsmetta og fortetta spenningsscener som tar nakkegrep på lesaren. Men han kan også skildre landskap, skog og myrdrag, vatn og elver svært visuelt og poetisk, samtidig som han skildrar menneske med tankar og baktankar på godt og vondt. Han løftar det lokale inn i det universelle, og han slår også eit slag for språket i Tornedalen, tornedalsfinsk eller meänkieli, i nær slekt med finsk og kvensk og førstespråk til rundt 70.000 menneske.
Ingen blir drepne eller skadde under konflikten i Pajala i 1932, sjølv om streikebrytarane, rikkurit, væpnar seg og stemninga blir piska opp av nazistar og kommunistar frå kvar sin kant. Ein interessant detalj er at stiftaren av det svenske nazipartiet, Birger Furugård, var innom som agitator og medlemsvervar.
Stein i silke er stort tenkt og gjennomført på imponerande vis. Tilrådd!
Oddmund Hagen
Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.
Stein i silke er stort tenkt og gjennomført på imponerande vis.
Fleire artiklar
Gjennom foto og tekst dokumenterte Maria Gros Vatne eit annleis liv på bloggen Wildandfree.no. Ho og mannen Nik Payne forlét bylivet og trygge jobbar til fordel for økologisk gardsbruk og heimeskule. Her ser me sonen Falk.
Foto: Maria Gros Vatne
Frå draum til sorg
Ukjent landskap vinn den eine prisen etter den andre. No er den å finne på lista over filmar som er kvalifiserte til vurdering av Oscar-akademiet i kategorien «Beste dokumentarfilm».
Peter Flamm (1891–1963) var ein tysk lege med jødisk familiebakgrunn som i 1926 gjorde furore med debutromanen.
Foto: Otto Kurt Vogelsang / Ullstein bild
«Jeg? er ein djupt fascinerande og høgst moderne tekst om sinnsforvirring og dobbeltgjengeri»
Marie Blokhus, Gard Skagestad og Kirsti Refseth spelar stykket til den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg.
Foto: Monica Tormassy / Det Norske Teatret
Kven har makt over kven?
Velspelt om medviten og umedviten makt, sanning, manipulasjon og illusjon.
The Lady (Willa Fitzgerald) må flykte frå ein galen mann.
Foto: Another World Entertainment
Skrekkfilmen Strange Darling tuklar med tida for å trekke i gang tankane.
Sveinung Rotevatn (V), som ser opp, talte ikkje under behandlinga av den nye abortlova 3. desember. Den som gjekk fram til talarstolen flest gonger, var Marian Hussein (SV).
Foto: Thomas Fure / AP / NTB
Mors liv i salen
Debatten vi fekk høyre då den nye abortlova blei behandla tysdag, strekte seg frå 10.00 til 14.30, frå 1915 til framtida og frå fosteret til den store verda.