Sakprosa

Marie Kleve:

Grønnere familie. Klimatiltakene som faktisk fungerer

Kagge Forlag

Målet om å stogge den globale oppvarminga på 1,5 grader er så å seie tapt. Målet om å stogge på 2 grader er langt, langt unna å verte realitet. Kven er det som har ansvar for at vi ikkje når våre eigne klimamål? Er det politikarane som lagar lovene, næringslivet som styrer pengesekkane, eller eg og du og ho som til saman utgjer alle innbyggarane i verda?

Journalist, trebarnsmor og tidlegare Blekkulf-medlem Marie Kleve har stilt seg sjølv alle desse spørsmåla og landa på at ho ikkje vil vente på at nokon kjem med noko svar. Ho vil berre byrje. Med seg sjølv og sin eigen familie. Fordi djup endring, verkeleg endring, får vi ikkje «ved hjelp av pekefingre og pålegg, slikt har bare kortvarig effekt». Varige resultat får vi berre om tiltaka kjem frivillig, og derfor må nokon gå føre, skriv Kleve, og syne andre, som så kan late seg påverke, og slik har Kleve alt rettferdiggjort at forsøket deira på å ta klimakutt og miljøvenleg åtferd på alvor i familien har vorte bok. Fordi det alltid er bra at nokon gjer noko, same kor lite. Uansett om det berre er å slå av LED-lyspærer som uansett nesten ikkje brukar straum.

Vanskelege variablar

Men, boka til Kleve har ein temmeleg ambisiøs tittel: Ein ting er Grønnere familie, litt grønare kan ein alltids verte. Undertittelen, derimot, er vanskelegare å leve opp til: «Klimatiltakene som faktisk fungerer» – sjå, der har du ein bøyg. For kva er det som faktisk verkar? Sparar ein eigentleg kloden for ressursar og atmosfæren for CO2 ved å pakke poden inn i tøybleier i staden for eingongsbleier, all den tid plast er eit så effektiv materiale? Er ein splitter ny elbil stappfull av ressurskrevjande batteri betre enn bensinbilen du alt har? Kor mykje sjeldnare må ein vaske, kor mykje oftare stoppe og reparere ullklede frå metanproduserande sauer for at dei skal få lågare klimapåverknad enn giftsprøytt og matarealetande bomull?

Alle desse problemstillingane er henta frå Grønnere familie. Berre nokre av dei får svar med to strekar under, og då stort sett alltid med atterhald. For Kleve er rask med å innrømme at å vite kva for eit av to eller fleire alternativ som til sjuande og sist gjev lågast konsentrasjon av CO2 i atmosfæren, er vanskeleg. Det er rett og slett så mange variablar å ta omsyn til: Tørketromlar du tøybleiene dine, eller lèt du dei lufttørke, vaskar du dei på 60 eller 90 grader, og klarar du late vere å kjøpe fleire bleier enn du treng? Vert skya som lagrar musikken du lyttar til på Spotify, halden i live av kolkraft eller vasskraft? Kan vi gje innbyggarar i Vadsø like mykje flyskam som bergensarar?

Prompeproblem

På eit par punkt er ho likevel krystallklar: Flyreiser bør vi unngå så langt det går, og vi bør ete minst mogleg kjøt frå drøvtyggarar. Og der, på det sistnemnde punktet, er det nesten så Marie Kleve misser meg.

Ikkje fordi ho ikkje har peiling. Oppvaksen på gard gjev ho tidleg beskjed om at å skrive ned norsk matproduksjon, ikkje er noko ho gjer med lett hjarte. Og ho slår fast at sjølv om norske produksjonsdyr kjem med klimagassutslepp, er dei viktige for sjølvforsyningsgrada. Nordmenn treng ikkje nødvendigvis verte vegetarianarar – berre ete litt mindre og gjerne litt betre kjøt.

Nei, der eg heldt på å ramle av, er i prompesvingen. For drøvtyggarar produserer klimagassen metan i fordøyingssystemet sitt. Og den gassen kjem ut av dyret, men berre 10 prosent av han kjem ut gjennom endetarmen som promp. 90 prosent kjem ut av munnen som rap. Når det står ni gongar i Grønnere familie at sauer prompar, og fire gongar at dei prompar og rapar, er det altså verken direkte feil eller noko som forandrar på klimafakta. Likevel er det irriterande unødvendig, eit slags billeg, ufortent poeng som gjer drøvtyggarar eklare enn dei hadde trunge å vere.

Ho får meg heller ikkje til å forstå korleis viltjakt er eit klimaproblem: Å ete viltkjøt bergar ikkje klimarekneskapen din, hevdar Kleve. Ein ting er at jakta på dei ville drøvtyggarane våre er regulert for å halde bestanden ved like. Men kva er alternativet? Ville bestanden straks ha gått ned om vi slutta å jakte? Det ville jo innebere massedød i skogen, og ville det verkeleg hjelpe klimaet å late skrottane ligge der og rotne?

Slik vert det av og til litt grunt i Grønnere familie. Som når ho ikkje skriv meir om opphavet til biodrivstoff enn at «hvor miljøvennlig det er, kommer an på hva det er laget av», eller slår fast at nullutsleppshus er det mest miljøvenlege når du skal bygge nytt, utan å problematisere materialbruk, levetid eller høve til å vedelikehalde slike hus.

Mest av alt leseverdig

Grønnere familie er likevel mest av alt ei leseverdig bok, og det er kjekt. Mange fakta og intervjua forskarar vert godt balansert mot personlege, men ikkje private, historier frå eige liv. Boka er ryddig og godt redigert.

Ja, og så er Kleve motiverande, ikkje minst i konklusjonen ho stadig vender attende til: At det som monnar mest, er å vere litt meir nøysam. Viktigare enn om kleda dine er av polyester, bomull eller ull, er det at du ikkje har fleire klede enn du treng. Å ikkje reise er alltid meir miljøvenleg enn å reise. Og uansett kor mykje eller lite du får gjort, skal du vere stolt av det du gjer. For som ho skriv: «Livet er per definisjon lite miljøvennlig.» Likevel kan vi ikkje legge oss ned og døy. Vi kan berre gjere så godt vi kan, og då er kunnskap og gode førebilete gode verktøy å ha i kassen.

Siri Helle

Siri Helle er agronom, journalist og forfattar og fast skribent i Dag og Tid.