Roman

Runar Dahle:

Tom. Den andre viljen

Gyldendal

Då eg var lita, hadde eg ein fantasifigur som heitte Jon i skogen. Han var oppkalla etter Jon Skolmen, min barne-TV-helt. Det var Jon i skogen som fekk skulda når eg hadde gjort noko gale. Til gjengjeld delte eg laurdagsgodtet mitt med han.

Christine i Runar Dahles roman Tom. Den andre viljen har ein litt skumlare fantasiven, som heiter, ja, Tom. Noko skjer når ho fyller sju, og det har med denne fantasivenen å gjere: ho sluttar nærmast å snakke, går inn i seg sjølv. Faren Philip ser ikkje ut til å legge så mykje i det, heller ikkje terapeuten Sanna hos ein barne- og ungdomspsykiatrisk poliklinikk (BUP), dei meiner Tom kan vere ein slags sparringpartnar for Christine, eit steg i utviklinga. Mora Camilla er djupt bekymra.

Parallelt, i annakvart kapittel, følger vi ei psykiatrihistorie frå ulike behandlingsanstaltar i Noreg frå 1902 og framover til vår tid. Kva for retningar etablerte seg, kva for behandlingstilbod såg ein til kvar tid som eigna for psykisk sjuke menneske? Til sist går dei to spora saman på svært interessant vis.

Grenselandet

Det høyrest så klinisk og konkret ut, dette med psykiatrihistoria. Men det er ei ramme rundt ein roman som snart kjennest overnaturleg, eller i alle fall lokkande uoversiktleg. Camilla ser folk i vindauge som ikkje er der, og fleire dokker kjem inn på scena og opptrer som dei groteske «vesena» dei kan vere for eksempel i påskekrimmar som Malstrøm, som kom omtrent på Jon Skolmens tid.

Kontrasten mørke–lys er gjennomgåande i komposisjonen. Handlinga i notid er lagd til 2029, klimaforandringane har fått sterkare grep, og det er unormalt varmt. Camilla jobbar i ein dyrehage, og dyra rømmer, trass i ei «vasstett» elektronisk innhegning. Det er mykje uhygge i sving. Midt i dette står altså Christine, heilt utilnærmeleg, og skaper si eiga uhygge.

Dette er på mange måtar ein roman for grenseoppgangar. Kva for univers tangerer vesle Christine? Kan psykiatrien, i nokon av formene sine, nå inn til desse? Er far Philip og BUP-Sanna for avsondra frå menneskets labyrintar, for rasjonelle, eller er det mora Camilla som «ser» for mykje som ikkje er der?

Først og fremst har Runar Dahle skrive ein roman der ein ikkje så enkelt kan svare på noko av dette, «forklaringane» sprenger seg ut forbi kvar einaste fasit. Dahle skriv fram ei nærmast gotisk historie om tilsynelatande trivielle tilhøve, der rom etter rom opnar seg og ein frys på ryggen og lurer på kvar vi skal no.

Høgt nivå

Eg lurte på om eg måtte stanse skrivinga etter setning nummer fem i denne bokmeldinga, sidan lesaren fortener den same utviklinga av stoffet som eg sjølv fekk. Men eg kunne jo ikkje det heller. Eg vil ikkje seie eit pip om korleis dette «går», då vil eg heller seie at opningskapittelet om psykiatrien i sine tidlege dagar kopla opp mot utbygginga av vasskraft, og dermed tilgangen på straum, og lys («opplysning»), går over i mi lesarhistorie som eit av dei beste romanførstekapitla eg har lese.

Dette er òg fordi Dahle ved dette anslaget viser at han ikkje har tenkt å skrive på «bakkeplan». Han løftar alt stoffet sitt opp i eit materiale som i seg sjølv er framifrå litterær lesing, utøving og utforsking, og så får lesaren lov til å vere der oppe, og laste ned, framfor å starte i ein sjølvbiografisk eller innovervendt mudderbank og laste opp. I våre dagar er det frigjerande. Romanen byr på nærmast uendeleg mange tolkingsmåtar og forståingar, og Dahle har ikkje tenkt å legge seg opp i nokon av dei. Gjettar eg på.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.