Roman

Kristian Klausen:

Den lille mannen fra Argentina

Cappelen Damm

Seier vi noko uheldig til ein person i ein tankelaus augneblink, kan skamkjensla bli verande i fleire år etterpå. Har vi verkeleg gjort ein annan ille, aukar skamma til skuldkjensle. Det er menneskeleg å kjenne at dette er mykje å bere på, dermed òg å gjere forsøk på å justere hendinga i etterkant: Var det no det eg sa, eller sa eg kanskje noko litt anna? Det handlar om å få fred for heimsøkinga ei lita stund, ein jo skal leve med det ein har gjort òg.

Møter i blokka

I tilfellet Richard Borch er det snakk om litt andre dimensjonar. Våren 1960 kjem han til Drammen med dette dekknamnet. I røynda er han den ettersøkte krigsforbrytaren Adolf Eichmann, obersturmbannführer i SS, som hadde ansvar for logistikken rundt jødetransportane. Dette er siste del i Kristian Klausens kontrafaktiske trilogi der han tidlegare har flytta både bildekunstnaren Mark Rothko og den jødiske dagbokskrivaren Anne Frank til Drammen for å studere dei og historia deira i nye omgivnader.

I Klausens versjon begynner Borch, for å kalle han det, som nattevakt på papirfabrikken. I blokka der han har flytta inn, bur Martha Dreyer, som han innleier eit forhold til. Martha er enke, tidlegare sjukepleiar, ho har gitt ut nokre dikt- og novellesamlingar. Ho anar ingen ting om bakgrunnen til Borch, berre kjenner på seg at det er noko løyndomsfullt over han.

Dei to lever kvart sitt vaksne liv, men søker saman for nærleik og nyting. Gjennom det seksuelle forholdet til Martha opnar det seg noko i Borch, han tumlar meir og meir med tvil og skuldkjensle. «Så lenge han greide å være avstumpet, var han i full harmoni med verden.»

Rett og gale

Kristian Klausen gir lesaren eit fint ytre og indre bilde av dei to hovudpersonane. Korleis dei kler seg, gatene dei går i, butikkar dei oppsøker, menneske dei møter, kafear dei sit på – alle desse kulissane og rekvisittane er med på å fortelje kven dei er. For å få tilgang til deira indre treng vi at forfattaren røper dei meir eksplisitt.

Vi får høyre Borchs indre diskusjon om kor gale det eigentleg var, det han har gjort. Han hadde jo berre vore ein kontorfullmektig, og dei det hadde gått ut over, var trass alt fiendane i ein krig. Han likar å lese Maigret-bøker fordi forfattaren Georges Simenon med desse hevdar at kven som helst kan bli kriminell, det handlar berre om omstende. På den andre sida går Borch over kyrkjegarden og lurer på kor mange han har sendt i døden, i forhold til talet som ligg her. Om det nokon gong vil vere mogleg å gjere opp for seg.

Klausen lar dei to personane sine undersøke kva som er rett og gale, når ein skal kjenne skam og skuld, og når ein helst ikkje skal det. Det kjem fram at Borch tidlegare har skrive eit forsvarsskriv på 60 sider, i tilfelle han skulle få bruk for det i ein rettssal. Samstundes får vi vite at Martha har opplevd noko smerteleg i ungdommen som ho aldri hadde kome over, aldri heller skrive om. Var det derfor ho ikkje skreiv om noko anna tungt heller, men likte å skrive «fine» noveller?

Det kan altså vere at det er ei tid for å behandle inngripande ting i skrift, skal ein vekse som menneske og kunstnar. Andre gonger kan ein kanskje ikkje vekse som menneske utan å avstå frå å skrive, frå å forklare seg. Det er ikkje alt som lar seg justere i ettertid.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.