Roman

Abbas Khider:

De elendiges palass

Mangschou

Abbas Khider er fødd i Bagdad i 1973. Han blei fengsla av Saddam Husseins regime som tjueåring og hamna i Tyskland etter nokre år på flukt. Han skriv i dag på tysk. I De elendiges palass møter vi Shams som veks opp i det sørlege Irak, i ein landsby som blir kalla «Hjertelige helvete».

Krigen mellom Iran og Irak (1980–88), Kuwaitkrigen i 1991 og den tredje Golfkrigen (2003) er ramma for forteljinga, og den stadige uroa som følger krigshendingane og diktaturet, kviler over handlinga. Ikkje er ein trygg på gata, ikkje er ein fri i språket eller i tanken. Samstundes må ein prøve å leve så normalt som mogleg for ikkje å gå under.

Samtalar i skjul

Shams og familien flyktar til Bagdad, men blir buande i eit fattigsleg strok. Det er heller ikkje her sjølvsagt å få nok av mat, reint vatn, pengar og arbeid. Men Shams får skulegang, etter kvart òg høgare utdanning, og han blir ein del av ei undergrunnsgruppe som kallar seg «De elendiges palass».

Dei kjem saman for å lese og diskutere litteratur og politikk, ikkje for å lage bomber eller klekke ut terrorplanar, men for regimet er det jamgodt. Når ein bruker tid og krefter på å spreie propaganda, og på å kontrollere media for å ta ifrå innbyggarane høvet til å orientere seg, passar det dårleg om nokon går og opplyser seg sjølv.

«På radio og tv går han oss konstant på nervene. Saddam døgnet rundt. Det er nok til å få nedsatt hørsel eller syn av, i det minste veldig vondt i hodet.» Shams sel bøker på ein marknad, og i bakhand har han illegal litteratur, for dei som veit kva dei skal spørje etter. Han blir til sist angitt og fengsla for dette.

God driv

Romanen vekslar på dynamisk vis mellom den kronologiske oppveksthistoria og kortare kapittel frå ei notid der hovudpersonen sit i fengsel under elendige kår. Utover det er ikkje skrivestilen til Khider utprega skjønnlitterær, om ein ser etter kjenneteikn som metaforar eller undertekst. Tvert om er stilen hyperrealistisk.

Det inneber sjølvsagt ikkje at romanen skal lesast verken som sjølvbiografi eller sakprosa. Kanskje er det eit val som følgjer tematikken: Det kan vere grunnar til å skrive om undertrykking, flukt, fengsling, overgrep og eksil utan for mange forskjønnande eller forvanskande omvegar.

Det Khider òg er ein kløppar i, er å få historia til å henge saman utan eit einaste daudpunkt. For meg er det heile vegen om å gjere å kome til neste side. Historia om Shams interesserer meg, og Khiders språk og komposisjon tillèt interessa å halde seg.

Litt rask omsetjing?

Det som av og til skurrar, er omsetjinga frå tysk av Merete Franz. Stort sett flyt språket godt, men det er som om det har gått litt fort i svingane. Setningar som denne har ikkje typisk norsk ordstilling: «Fire kofferter og flere poser fulle av klær, sammenrullede små tepper og så mye mat som mulig hadde vi tatt med oss.» Eg reagerer på denne: «(Jeg) hadde skyldfølelser fordi jeg ikke klarte å være like glad som dem.»

Kor mange skuldkjensler kan ein ha, held det ikkje med éi? Eg trur heller ikkje at ei husleige er «ubetaleleg», slik vi brukar ordet i moderne norsk, og eg tviler på at «øynene var sotet» etter at søstera til Shams hadde sminka seg. Og når «luftalarmen i Bagdad» går, snakkar vi ikkje om flyalarmen? Når historia og språket elles flyt så godt, kunne vi sleppe å stusse av andre grunnar enn forfattarens.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.